pisarz, pedagog, historyk, językoznawca, kompozytor

Johann Daniel Hensel urodził się 31 grudnia 1757 r. w Złotoryi (Goldberg).

Był pisarzem, pedagogiem, historykiem, językoznawcą i kompozytorem.

W chwili urodzenia ojciec Johanna Daniela Hensla – Daniel Gottfried Hensel pełnił obowiązki nauczyciela w złotoryjskim gimnazjum. Jednak w 1758 r. przeniósł się wraz z rodziną do Lewina Brzeskiego (Löwen), gdzie był diakonem i inspektorem szkolnym. Młody Johann Daniel Hensel wychowywany był w tym opolskim miasteczku w duchu ewangelickim oraz w kulcie wiedzy i wykształcenia. Pierwsze nauki pobierał bezpośrednio od swego ojca, który nauczył go czytania, pisania, religii, matematyki, rysunku i muzyki. Do tej ostatniej młody Hensel posiadał prawdziwy talent, opanowując szybko grę na fortepianie, wiolonczeli oraz flecie. Jako dwunastolatek zastępował już organistę w miejscowym kościele. Jednak o wiele większe zdolności Hensel przejawiał do nauki języków obcych. Już mając 6 lat rozpoczął naukę łaciny, jako dziewięciolatek zaczął uczyć się języka francuskiego, będąc jedenastolatkiem począł zgłębiać grekę i hebrajski, a w rok później angielski, włoski oraz polski.

W latach 1772-1777 Johann Daniel Hensel uczęszczał do Liceum Ewangelickiego w Jeleniej Górze (Hirschberg), gdzie zgłębiał literaturę klasyczną i nowożytną oraz muzykę. Szkołę ukończył z wyróżnieniem. Następnie odbył studia wyższe na Uniwersytecie w Królewcu (Königsberg) w Prusach. W 1780 r. powrócił na Śląsk i podjął pracę prywatnego guwernera w Strzelinie. W 1782 r. został przez tamtejsze władze mianowany rektorem gimnazjum. W 1784 r. wyjechał do Halle jako opiekun (preceptor) jednego ze śląskich magnatów udającego się na studia.

W Halle Hensel przebywał w latach 1784-1789. Na tutejszym Uniwersytecie, za namową prof. Förstera, zaczął także sam się kształcić i zdał egzamin habilitacyjny na prywatnego docenta. Jednak brak pieniędzy uniemożliwił mu oficjalną promocję. W Halle studiował m.in. kompozytorstwo pod kierunkiem Danela Gottloba Türka, pisząc muzykę do sztuki Karla Wilhelma Ramlera pt. „Cyrus i Kasandra”.

W 1789 r. Hensel przybył do Mysłakowic, gdzie podjął pracę guwernera, będąc jednocześnie nauczycielem w Liceum Ewangelickim w Jeleniej Górze. W 1792 r. przeniósł się na stałe do Jeleniej Góry i tego samego roku (11 września) ożenił się z 23-letnią Karoliną Henriettą Dupuis de Rosier, córką byłego inspektora celnego z Wołowa (Wohlau). Wraz z żoną prowadził w Jeleniej Górze prywatny zakład edukacyjny dla dobrze urodzonych dziewcząt, który otworzył 3 stycznia 1792 r. Kształcono w nim panny w wieku od 9 do 15 lat, ucząc je języka niemieckiego, pisania listów, muzyki, śpiewu, rysunku oraz języka francuskiego. Były też lekcje z bardziej praktyczne: szycia i haftowania. Z czasem w zakładzie tym zaczęto kształcić też chłopców. Ciekawostką jest, iż w 1827 r. uczennicą była tu panna urodzona w Hawanie. Z tego powodu Hensel senior na stare lata nauczył się jeszcze języka hiszpańskiego.

Ważnym polem działalności Johanna Daniela Hensla było pisanie i publikowanie prac naukowych i innych. W latach 1796-1797 zebrał źródła, a następnie napisał i opublikował kronikę Jeleniej Góry, która stała się jego pomnikowym dziełem. Była to, licząca sobie 800 stron, praca pt. "Historisch-topographische Beschreibung der Stadt Hirschberg in Schlesien seit ihrem Ursprunge bis auf das Jahr 1797", czyli "Historyczno-topograficzny opis miasta Jeleniej Góry na Śląsku, od jej początków po rok 1797". Do dziś dnia jest ona skarbnicą wiedzy o przeszłości Jeleniej Góry i jej okolic.

Oprócz wyżej wymienionej pracy Hensel opublikował szereg innych dzieł. Jeszcze w 1797 r. wydał w Jeleniej Górze podręcznik do historii Śląska dla szkół, który doczekał się aż czterech wydań. (m.in.: Handbuch der schlesischen Geschichte für Liebhaber und Schullerer in nieder Schulen, auch als Leitfanden in den obern Klassen zu gebrauchen von..., Breslau 1813, ss. 245 + tabela). Ostatnie wydań tego dzieła, zmienione i poszerzone, ukazało się w 1824 r. w Głogowie. Podręcznik ten cieszył się dużym powodzeniem na całym Śląsku, i był wykorzystywany w edukacji młodzieży co najmniej przez 30 lat. Ponadto Hensel opublikował szereg książek dotyczących gramatyki języka niemieckiego, historii szkolnictwa elementarnego na Śląsku, roli języka w kształceniu, a także wychowania dziewcząt. Był również autorem podręczników do muzyki, a ponadto wydał 15 zbiorów własnych kompozycji muzycznych. Wydał też drukiem (dwa wydania) biografię Karla Ludwika Bauera, wieloletniego rektora jeleniogórskiego gimnazjum.

Johann Daniel Hensel zmarł w Jeleniej Górze 10 grudnia 1839 r. o godz. 19.45, a więc w wieku 82 lat. Pochowany został dnia 14 grudnia 1839 r. na miejscowym cmentarzu ewangelickim przy kościele p.w. św. Krzyża. Jego grób nie zachował się do naszych czasów.

Ivo Łaborewicz

Dzieła

1. Der Geburtstag des guten Fürsten (auf Friedrich II.), Operette (1784 Strehlen)
2. Cyrus und Kassandra (nach Carl Wilhelm Ramler) (1786 Halle)
3. Daphne oder Die Frühlingsfeier in Arkadien (1790 Hirschberg)
4. Hensel, Johann Daniel. Handbuch der schlesischen Geschichte. Hirschberg 1797
5. Hensel, Johann Daniel. Handbuch der schlesischen Geschichte für Liebhaber und Schullerer in nieder Schulen, auch als Leitfanden in den obern Klassen zu gebrauchen von... Breslau 1813
6. Hensel, Johann Daniel. Handbuch der schlesischen Geschichte [nebst Anhang, die Jahre 1824-1833 umfassend]. Glogau 1824
7. Hensel, Johann Daniel. Historisch-topographische Beschreibung der Stadt Hirschberg in Schlesien seit ihrem Ursprunge bis auf das Jahr 1797. Hirschberg 1797
8. Hensel, Johann Daniel. Karl Ludwig Bauer, einer der größten Philologen unserer Zeit : ein biographisches Denkmal. Hirschberg 1801
9. Hensel, Johann Daniel. Tagebuch der Stadt Strehlen in Schlesien von 1806-1809. Hirschberg 1809

Ilustracje

Johann Daniel Hensel, Portret. autor nieznany, olej płótno, 1. poł. XIX w., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze

Hensel, J. D. Historyczno-topograficzny opis miasta Jelenia Góra : kroniki jeleniogórskie