ur. 1789
zm. 19 września 1881, Kowary
| Mattis Carl Theodor ur. 1789 zm. 19 września 1881, Kowary |
|
|
Nie mamy żadnych informacji na temat pochodzenia i wykształcenia Mattisa właściciela zakładu litograficznego w Kowarach. Urodził się w 1789 r. Był człowiekiem zamożnym, aktywnie uczestniczącym w życiu miasta. W 1831 roku został podskarbim miejskim, a jako człowiekowi pracowitemu, pilnemu i godnemu zaufania, w tym samym roku powierzono mu funkcję burmistrza, gdy ustąpił skłócony z Radą Miejską prawnik Thiel. Pełnił ją do 1834 r. Należał do kowarskiej loży masońskiej „Zu den drei Felsen” a w latach 1842–1848 został nawet jej Mistrzem. Był żonaty, miał dwóch synów a w 1837 r. urodził mu się wnuk. Wszyscy badacze podają, że był jednym z pierwszych uczniów i współpracowników F. A. Tittla (1789–1836), własciciela pierwszego zakładu graficznego w Kowarach. Współpracę obu artystów potwierdza wspólnie wydany w 1821 r. przewodnik i album 28 akwafort - Wędrówka po Karkonoszach... (Wanderung im Riesen-Gebuerge malerisch erläutert und durch 27 in Contour radirte Kupfer abbildend dargestellt). Cieszył się on wielkim powodzeniem, co skłoniło Tittla i Mattisa do wydania również w 1821 r. albumiku z 17 akwafortami opisującego Staniszów, Mysłakowice i Bukowiec (Malerische Beschreibung einzelner Gegenden des Riesen=Gebirges I tes Heft). W tym roku ich współpraca się kończy. Wkrótce w 1822 lub 1823 r. Mattis zakłada w Kowarach własną oficynę, która powiela grafiki w świeżo wprowadzonej technice litografii. Była to technika druku płaskiego z płyt kamiennych wynaleziona przez Aloisa Senefeldera i opisana w 1818 r w podręczniku. Służyła pierwotnie do powielania druku i nut. Wydawnictwo Mattisa było jednym z pierwszych wykonujących ilustracje w tej technice. Umożliwiała ona nadanie grafice większej miękkości, malarskości, a stosowany w niej kamień litograficzny w miejsce płyty miedzianej umożliwiał osiągnięcie większych nakładów odbitek graficznych. Na początku lat 20. XIX w. Mattis wydał napisany przez siebie przewodnik Karkonosze i ich najbardziej godne uwagi partie przedstawione w 22 widokach oraz dołączoną mapą gór, opisane przez Karola Mattisa w Kowarach (Das Riesen-Gebirge und dessen merkwürdigsten Parthieen der Reihe-Folge nach durch zwei und zwanzig Ansichten dargestellt und mit einer Gebirgs-Charte begleitet, beschrieben von Carl Mattis in Schmiedeberg) bardzo zbliżony do przewodnika wydanego wcześniej z Tittlem. O popularności tego albumu – przewodnika świadczą kolejne wydania; drugie z częściowo zmienionym zestawem grafik powstało ok. 1826 r. (na litografii przedstawiającej wnętrze budy Hampla odczytujemy napis: (Auf dem Koppe/ den 3 Februar/ 1826/ Kömm Mattis./ Röhr, Riede/ Schwenke:/ senior junior/ aus/ Schmiedeberg), trzecie datuje się na początek lat 30., czwarte, poprawione, zostało wydane w drukarni C. W. I. Krahna w Jeleniej Górze w zmniejszonym formacie ze nowym zestawem litografii, piąte wydanie zawiera ilustrację ze wzniesionym w 1862 r. schroniskiem na Śnieżce. W zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze znajduje się jego pierwsze i drugie wydanie. W swoim zakładzie litograficznym Mattis zatrudniał kowarskich rysowników i grafików: najzdolniejszego J. C. Riedena (1802–1858), od początków działalności do 1839 r., C. F. Hoppego oraz A. Polte. Można przypuszczać, że w przeciwieństwie do Tittla Mattis osobiście nie zajmował się działalnością artystyczną. W jeleniogórskim Oddziale Archiwum Państwowego we Wrocławiu zachowała się korespondencja dotycząca starań o koncesję na otwarcie w Kamiennej Górze drukarni książek i zakładu litograficznego podjętych przez Mattisa w 1836 r. Wszystkie składające się na nią listy podpisywał tytułem „podskarbiego” (Kämmerer), w jednym tylko przypadku określił siebie mianem właściciela oficyny wydawniczej. Przedsiębiorstwo miał prowadzić J. C. Rieden - litograf w jego kowarskim zakładzie. Miał on przyuczać do zawodu młodszego syna Mattisa, a całe planowane w Kamiennej Górze wydawnictwo miało mieć nazwę „Mattis et Compagny”. Starania o założenie w Kamiennej Górze drukarni podjął też w tym czasie Robert Reimann (drukarz i zecer z 9,5 letnim stażem), który zarzuca podskarbiemu Mattisowi, w liście do kamiennogórskiego magistratu: brak kompetencji, konieczność zatrudnienia Riedena do prowadzenia drukarni i zakładu litograficznego; podkreśla też, że ten ostatni nie ma żadnego doświadczenia jako drukarz. Mattis jednak koncesję uzyskał 19 lipca 1836 roku. Całe przedsięwzięcie spaliło na panewce z powodu kłopotów rodzinnych Riedena, a przede wszystkim z braku zainteresowania nim młodszego syna podskarbiego. Również w nekrologu Mattisa pojawia się jedynie określenie podskarbi. Pomimo wątpliwości, czy C. Mattis był z wykształcenia artystą grafikiem, czy tylko dobrze wybierał zdolnych artystów by zatrudnić ich w swoim wydawnictwie, jemu niewątpliwie należy przypisać zasługę dalszej popularyzacji walorów turystycznych i krajoznawczych Karkonoszy. Pierwszy zaczął wydawać zbiorowe widoki pamiątkowe najciekawszych i najpiękniejszych zakątków naszych gór. W zbiorach jeleniogórskiego muzeum znajdują się dwie tego typu prace: tableau Pamiątka z Karpnik oraz Świeradów i okolice. Pierwsza przedstawia 11 najciekawszych widoków z okolic Karpnik (m.in. wieżę widokową zwaną Waldemara, pałac, Krzyżną Górę, Szwajcarkę), druga 10 widoków ze Świeradowa i Gór Izerskich. Podobnie jak wydawnictwo Tittla oficyna Mattisa oferowała szeroki asortyment grafik, często dokumentujących bieżące wydarzenia historyczne (na przykład wjazd Tyrolczyków do Kowar w 1837 r.), bądź ukazujących pałace, założenia parkowe, panoramy miast. Interesujące są również litografie przedstawiające karkonoskie schroniska. Wydawnictwo miało w sprzedaży grafiki w różnych formatach, kolorowane bądź czarno-białe, pojedyncze lub w albumach. Zakład litograficzny Mattisa istniał co najmniej 40 lat (1823-1862), ostatnią znaną datowaną pracą jest Trzecie schronisko na Śnieżce zbudowane 1862, sygnowana "Lit. u C Mattisa w Kowarach" Zmarł w Kowarach 19 września 1881 roku w wieku 93 lat. Niektóre jego grafiki były natomiast sprzedawane później w wydawnictwie E. W. Knippla (1811–1900) do 1912 roku, czasem mając przypisane autorstwo tego ostatniego. Drugie wydanie przewodnika – albumu Mattisa po Karkonoszach zostało przetłumaczone na język polski przez J. Kołodziejskiego i wydane w latach 1827–1828 - było pierwszym przewodnikiem turystycznym po górach w naszym języku. Szacuje się, że wydawnictwo Mattisa opublikowało ok. 300 grafik. Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze posiada ok. 100 odbitek. Literatura:
Ilustracje
Katarzyna Kułakowska |
       |
| Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej | © Grodzka Biblioteka Publiczna 2006 Jelenia Góra |