aktorka, literat

Feldman Krystyna (wł. Krystyna Zofia Feldman), wybitna aktorka teatralna i filmowa. Ur. 01.03.1916, Lwów; zm. 24.01.2007, Poznań, Polska (za życia Krystyna Feldman podawała datę urodzenia 01.03.1920). Córka aktorów: Katarzyny Feldman (1886-74) i Ferdynanda Feldmana (1862-1919). Jej matka po dziesięciu latach wdowieństwa wyszła za mąż za Emila Mayera, pułkownika armii austriackiej, urodzonego we Lwowie, z pochodzenia Austriaka. Rodzina przeniosła się do Zakopanego, gdzie wkrótce urodziła się siostra Krystyny, Joanna. Krystyna tam uczęszczała do gimnazjum. Gdy ojczym otrzymał posadę zarządcy majątku w Rakowej koło Sambora, ściągnął rodzinę. Syn Jerzy jednak pozostał w Zakopanem pod opieką ciotki. Krystyna pobierała prywatne nauki, później rodzice wysłali ją do Lwowa do Szkoły Handlowej, którą jednak porzuciła dla aktorstwa. Uwielbienie dla Piłsudskiego skłoniło ją do wstąpienia do Związku Strzeleckiego, gdzie organizowała przedstawienia teatralne i deklamacje. W 1937 zdała eksternistycznie egzamin aktorski i zaczęła występować na zawodowej scenie (debiut: rola chłopca w bajce Oppmana "Kwiat paproci"). W latach 1937-39 występowała w Teatrze Miejskim we Lwowie, w sezonie 1939-40 w Teatrze Wołyńskim w Łucku, w latach 1939-41 w Teatrze Robotniczym w Zimnej Wodzie. W maju 1941 r. zmarł jej ojczym. Podczas okupacji niemieckiej aktorka działała w AK, jako kurier obsługujący pocztę polową między Zimną Wodą a Lwowem (V Rejon Służby Wojskowej Kobiecej). W 1944 r., po ponownym wkroczeniu sowietów, został zorganizowany Polski Teatr Dramatyczny we Lwowie w Teatrze Żydowskim przy ul. Jagiellońskiej pod dyrekcją Bronisława Dąbrowskiego; decyzją ówczesnego ministra kultury Leona Kruczkowskiego w 1945 teatr został przeniesiony do Katowic i stał się Teatrem Śląskim (artystka pracowała tam w sezonie 1945-46). W Katowicach nie tylko występowała; pisała nowelki, które ukazywały się w druku oraz napisała słuchowisko radiowe. Została członkiem klubu literackiego.

W 1946 r. otrzymała propozycję podjęcia pracy w nowopowstałym teatrze polskim w Opolu. Otrzymała mieszkanie i wysoką gażę. Teatr miał charakter objazdowy, cieszył się wysokim uznaniem wśród publiczności, zwłaszcza Ślązaków opolskich. Ale z Jeleniej Góry przybył na występy do teatru starszy od niej o 30 lat aktor i reżyser Stanisław Bryliński, który wkrótce został jej życiowym partnerem. Przeżyli razem 6 lat; Bryliński zmarł 10.10.1953 na zapalenie opon mózgowych. Razem pojechali do Jeleniej Góry, w której osiadła na stałe jej matka i siostra (matka zmarła tragicznie w 1974). W Teatrze Miejskim w Jeleniej Górze występowała w latach 1947-48 – grała m. in. Agatę w „Niewinnych winowajcach” Aleksandra Ostrowskiego w reżyserii Ryszarda Wasilewskiego (premiera: 24.02.1948). W latach 1948-50 pracowała w Teatrze Polskim w Szczecinie, w latach 1950-52 i 1953-63 w Teatrze Nowym w Łodzi, w latach 1952-53 i 1963-68 w Teatrze Powszechnym w Łodzi. W latach 1968-72 była aktorką Teatru Ludowego w Nowej Hucie, w latach 1972-75 Teatrów Dramatycznych w Szczecinie, w latach 1975-76 Teatru im. Kochanowskiego w Opolu. Od 1976 związana była z teatrami poznańskimi: Polskim (1976-83) i Nowym (od 1983). Wielokrotnie pracowała jako asystent reżysera, a w 1960 roku debiutowała jako samodzielny reżyser przedstawieniem „Księżycowy Pantofelek” Wandy Żółkiewskiej w Teatrze 7.15 w Łodzi.

Od lat 60. grała w serialach TV, m. in. „Kapitan Sowa na tropie” , ”Klub profesora Tutki”, „Stawka większa niż życie”. Ogromną popularność przyniosła jej rola babci Rozalii w sitcomie „Świat według Kiepskich”.

W 1980 przystąpiła do działalności w "Solidarności"; równocześnie silnie związała się ze środowiskiem oo. Dominikanów, z kolegami z Teatru Polskiego i Teatru Nowego występowała w spektaklu Czesława Miłosza "Traktat Poetycki". W salce teatralnej na terenie klasztoru odbywały się częste spotkania artystów z młodzieżą dominikańską; tam założyła Teatr Seminaryjny, w którym aktorami byli klerycy – tam też zaczęła działać w Towarzystwie Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. W okresie stanu wojennego wiele osób bliskich Krystynie Feldman było internowanych, m.in.: Izabela Cywińska, o. Tomasz Alexiewicz. Życie Krystyny Feldman i jej przyjaciół skupiło się przy klasztorze oo. Dominikanów oraz przy kościele Matki Boskiej Bolesnej przy ul. Głogowskiej w Poznaniu. Teatr Seminaryjny i spotkania działaczy "Solidarności" w kościele stały się jej pasją w tych trudnych dniach. Kiedy po zawieszeniu stanu wojennego teatry wznowiły działalność, Krystyna Feldman była zmuszona przez dyrektora Mrówczyńskiego do odejścia z Teatru Polskiego na emeryturę; ale grała nadal w Teatrze Nowym.

20 stycznia 1998 r. w poznańskim Centrum Kultury ZAMEK odbył się benefis z okazji 60-lecia pracy artystycznej Krystyny Feldman; wtedy otrzymała Złotą Odznakę Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich. Ściśle związana ze środowiskiem artystycznym była wielbiona przez publiczność poznańską. Nadal występowała, grała wiele ról filmowych. Ukoronowaniem jej aktorstwa była rola Nikifora Krynickiego w filmie "Mój Nikifor" w reżyserii Krzysztofa Krauzego, za którą otrzymała wiele prestiżowych nagród na festiwalach w Polsce i za granicą. Mieszkała w Poznaniu na Ratajach. Nie lubiła prac domowych i nie liczyła się z obowiązującymi trendami w modzie. Uwielbiała wygodne sportowe ubrania. Istotnymi wartościami w jej życiu były: uczciwość, prawdomówność i odwaga wyznawania własnych przekonań. Była osobą głęboko religijną. Za swoje najważniejsze osiągnięcie uznawała przeżycie w zdrowiu prawie 70 lat pracy aktorskiej. Charakteryzowała się poczuciem humoru i optymizmem życiowym. Zawsze podkreślała, że pochodzi ze Lwowa, który kochała ponad wszystko. Była wiceprezesem Poznańskiego Oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich.

Krystyna Feldman uważana była za mistrzynię drugiego planu ("Wiadomo było, że jak jakaś wściekła dewotka, wścibska sąsiadka, straszna nauczycielka jest potrzebna, to pod ręką jest Krystyna Feldman. Teraz troszkę się zmieniło, bo zeszło mi na zwariowane staruszki albo jakieś dobre ciocie, babcie..."; Tadeusz Żukowski - "Krystyna Feldman albo Festiwal Tysiąca i Jednego Epizodu"), była również jedną z najbardziej rozpoznawalnych polskich aktorek filmowych i teatralnych. Znana ze swojej filigranowej postury słynęła również z tego, że nie tolerowała kompromisów, ani w życiu ani na scenie. Grała do końca życia. Jej ostatnią rolą sceniczną była rola w monodramie "I to mi zostało" na deskach Teatru Nowego. Zagrała tu samą siebie. Często przyjeżdżała do siostry do Jeleniej Góry – i choć podczas jednego z tych pobytów w czasie przerwy w zdjęciach do „Mojego Nikifora” została napadnięta i obrabowana na ulicy, dobrze się tu czuła. Kilka tygodni przed śmiercią czytała Ewangelię w kościele pod wezwaniem Św. Jana na Zabobrzu – mała, krucha kobieta o wspaniałym, mocnym, perfekcyjnie modulowanym głosie. Zmarła w swym mieszkaniu 24 stycznia 2007 roku. Została pochowana w Alei Zasłużonych na poznańskim Miłostowie (przy ul. Warszawskiej). 19 września 2007 roku, niewielka poznańska uliczka na Jeżycach, za Teatrem Nowym - od Trzeciej Sceny teatru do ulicy Krasińskiego przyjęła nazwę "Zaułek Krystyny Feldman".

W 2000 roku Tadeusz Żukowski opublikował książkę „Krystyna Feldman albo festiwal tysiąca i jednego epizodu” (Wydawnictwo: Św. Wojciech; ISBN: 83-7015-557-X), zawierającą wspomnienia Krystyny Feldman.

Filmy:

1953 - Celuloza (dewotka na wykładzie księdza Woydy), 1957 – Król Maciuś I (nauczycielka; nie występuje w czołówce), 1958 – Noc poślubna (kobieta wiejska; nie występuje w czołówce), 1955 – Godziny nadziei (kobieta trafiona w czoło), 1957 – Kapelusz pana Anatola (koleżanka z pracy - kobieta na przyjęciu; nie występuje w czołówce), 1958 – Wolne miasto (telefonistka Zosia; nie występuje w napisach), 1958 – Kalosze szczęścia (kobieta wychodząca z damskiej toalety w barze "Pod Strzelbą"; nie występuje w napisach), 1959 – Miejsce na ziemi (oszustka w hali targowej; nie występuje w napisach), 1959 – Inspekcja pana Anatola (członkini jury konkursu piękności w Paryżewie; nie występuje w czołówce), 1959 – Awantura o Basię (dewotka; nie występuje w czołówce), 1959 – Zobaczymy się w niedzielę (służąca Frania; nie występuje w napisach), 1959 – Wspólny pokój (dozorczyni), 1960 – Walet pikowy (kobieta goniąca Testona; nie występuje w czołówce), 1961 - Komedianty (służąca kucharka; nie występuje w czołówce), 1961 - Nafta (swatka), 1961 – Świadectwo urodzenia (chłopka z pacyfikowanej wsi; nie występuje w czołówce), 1962 – Głos z tamtego świata (Hela Fabiańczykowa), 1962 - I ty zostaniesz Indianinem ("kwaśna" sprzedawczyni wódki; nie występuje w czołówce), 1963 – Dwa żebra Adama (mieszkanka Godów protestująca pod domem Wiktusów), 1963 – Godzina pąsowej róży (hrabina w salonie; nie występuje w czołówce), 1963 – Kryptonim Nektar (właścicielka kotów), 1963 - Mansarda (nędzarka; nie występuje w czołówce), 1963 - Yokmok (gosposia), 1964 – Przerwany lot (urzędniczka), 1965 – Kapitan Sowa na tropie [serial tv] (Kwiecińska), 1965 – Lekarstwo na miłość (pracownica Związku Kynologicznego; nie występuje w czołówce), 1965 – Święta wojna (działaczka "Naprzodu"), 1966 – Piekło i niebo (pasażerka autobusu), 1966 - Sublokator (pielęgniarka), 1967/93 – Długa noc (kobieta z zepsutym zegarkiem), 1967 – Pieczona gęś [tv] (wieśniaczka), 1967 – Stajnia na Salwatorze (sąsiadka Teresy), 1968 – Klub profesora Tutki [serial tv] (kwiaciarka, paniusia – 2 role), 1968 - Lalka (rajfurka, "opiekunka" Magdalenki), 1968 – Otello z M-2 [tv] (sędzina), 1968 – Samotność we dwoje (wiejska kobieta), 1968 – Stawka większa niż życie [serial tv] (sekretarka Reila; nie występuje w czołówce), 1968 – Weekend z dziewczyną (gospodyni Stannego), 1969 – Czerwone i złote (dewotka), 1970 – Abel twój brat (nauczycielka śpiewu), 1970 - Dzięcioł (panna Klara, sekretarka dyrektora), 1971 – Kłopotliwy gość (sprzątaczka w szkole), 1974 – Sędziowie [tv] (Feiga), 1976 – Czterdziestolatek [serial tv] (dyrygent orkiestry w Pałacu Młodzieży), 1976 – Kradzież [tv] (epizod), 1976 – Przepłyniesz rzekę [tv] (epizod), 1977/83 – Palace Hotel (staruszka na dworcu), 1981 – Jan Serce [serial tv] (sąsiadka Krukowskich), 1981 - Kłamczucha (kobieta w kawiarni; nie występuje w czołówce), 1982 – Wyłap [tv (epizod), 1984 - Yesterday (ciotka "Ringa"), 1984 – Zabicie ciotki (Emilka), 1986 – Na kłopoty... Bednarski [serial tv] (Tzarowa, gospodyni Bednarskiego), 1987 – Pociąg do Hollywood (pani Krysia, strażniczka w Fabryce Snów Nr 1), 1987 – Rzeka kłamstwa [serial tv] (Bocianicha), 1988 – Mistrz i Małgorzata [serial tv] (Annuszka), 1988 – Powrót do Polski [tv] (wydająca jedzenie dla żołnierzy w tramwaju), 1989 – Szklany dom [tv] (epizod), 1990 – Pogrzeb kartofla (Maryśka, matka Gorzelaka), 1990 – Śmierć dziecioroba (Kopciowa), 1991 – Latające machiny kontra pan Samochodzik (Zofia, gosposia Lejwody-Arizony), 1991 – Nad rzeką, której nie ma (Magotka), 1991 – Obywatel świata (babcia Janka), 1991 – Panny i wdowy [serial tv] (dyrektorka pensji), 1992 – Mama – nic [serial tv (asystentka fotografa), 1993 – Człowiek z... (archiwistka MSW), 1993 – Dwa księżyce (żebraczka Agata), 1994 – Stella Stellaris (epizod], 1994 – Wenn alle Deutschen schlafen ("jędza"; nie występuje w napisach), 1995 – Horror w Wesołych Bagniskach (służąca Józefa), 1995 - Łagodna (ciotka żony), 1996 – Maszyna zmian. Nowe przygody [serial tv] (sprzedawczyni rybek), 1997 – Boża podszewka [serial tv] (kobieta z okna), 1997 – Pokój 107 [tv] (sprzątaczka), 1998 – Złoto dezerterów (łuczniczka Wilhelmina Koroniecka, wicemistrzyni świata w 1932), 1998-99 – Złotopolscy [serial tv] (Piekutowa, ciotka "Świrusa"), 1999-2000 – Miodowe lata [serial tv] (Obrochtowa), 1999 – Policjanci [serial tv] (sprzątaczka w liceum), 1999-2005 – Świat według Kiepskich [serial tv] (babka Rozalia, teściowa Fer-dynanda), 2000 – Ogniem i mieczem [serial tv] (Ukrainka), 2000 – To ja, złodziej (babcia "Jaja"), 2001 – Skrawki życia (Edges of the Lord) (Wanda, żona Batylina), 2001 – Garderoba damska [serial tv] (garderobiana Bronia), 2002 – Break point (epizod], 2002 – Na dobre i na złe [serial tv] (pacjentka Maria Lach), 2003 – Plebania [serial tv] (pani Gienia, woźna w tulczyńskiej szkole), 2003 – Stara baśń (wróżka), 2003 – Ubu król (królowa Rozamunda), 2004 – Mój Nikifor (Nikifor), 2005 – Przybyli ułani [tv] (Janikowa), 2006 – Dublerzy (babka Gambini), 2006-2007 – Na dobre i na złe [serial tv] (pani Kazia), 2007 - Ryś (Wizuch, sprzątaczka w komendzie policji w Suwałkach)

Nagrody i odznaczenia:

1949 - Nagroda aktorska za rolę Szurika w "Bajce" Switłowa na I Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Ra-dzieckich we Wrocławiu)
1955 - Srebrny Krzyż Zasługi
1966 - Odznaka "Zasłużony Działacz Kultury"
1966 - Odznaka Honorowa miasta Łodzi
1974 - Odznaka "Zasłużony Działacz Kultury"
1988 - Nagroda za rolę Lali w sztuce "Narzeczony Beaty" w Teatrze Nowym w Poznaniu na XXVIII Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
1992 - Nagroda "Biały Bez" przyznawana przez "Express Poranny" w Poznaniu
1997 - Nagroda "Wawrzyn Grzymały" przyznawany w Bydgoszczy
2001 - Nagroda honorowa za całokształt twórczości na Ogólnopolski Festiwalu Sztuki Filmowej „Pro-wincjonalia” we Wrześni
2001 - Polska Nagroda Filmowa „Orzeł” za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą za rolę babci „Jaja” w filmie „To ja, złodziej”
2004 - Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 – Pierwsze miejsce w XII edycji plebiscytu "Złota Piątka Telerzeczypospolitej" organizowanego przez gazetę "Rzeczpospolita" za rok 2004
2005 - Nagroda "SuperWiktor 2004"
2005 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
2005 - "Kryształowy Glob" dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlovych Varach za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 – Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Kijowie za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 – Nagroda dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Manilii za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 - Polska Nagroda Filmowa „Orzeł” za najlepszą główną rolę kobiecą za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 - Nagroda dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Valladolid za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 – Nagroda za rolę kobiecą na Ogólnopolski Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2005 – „Złota Kaczka” przyznawana przez czytelników czasopisma „Film” dla najlepszej aktorki za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2006 - Nagroda dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Pune (Indie) za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2006 - Nagroda dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Autorskich w Rabacie za rolę w filmie „Mój Nikifor”
2006 - Nagroda dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Zimbabwe za rolę w filmie „Mój Nikifor”

Bibliografia:

• Bętkowska, Teresa. Czas mi sprzyja; Przekrój 2000 r., nr 35, s. 14-15
• Kyzioł, Aneta. Nasz Nikifor; Polityka 2006 r., nr 51/52, s. 91-94
• Łukaszewicz, Magdalena. Mała wielka pani; Newsweek Polska 2004 r., nr 39, s. 98-100
• Maciejewski, Łukasz. Patronka wszystkich zagubionych; Przekrój 2007 r., nr 05, s. 14
• Maniewski, Maciej. Ponad rolę; Film 1989 r., nr 25, s. 16-17
• Maniewski, Maciej. Siła bycia; Film 1996 r., nr 06, s. 61
• Maniewski, Maciej. Za co kochamy Krystynę Feldman; Kino 2004 r., nr 10, s. 38-39

Inne źródła

Olczak-Moraczewska, Halina. Krystyna Feldman. - Sylwetki. In culture.pl [on-line]. marzec 2006 [dostęp 30 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_feldman_krystyna.

Ilustracje

1. kadr z filmu – Garderoba damska [serial tv] jako garderobiana Bronia (2001)
2. Maniewski, Maciej. Za co kochamy Krystynę Feldman; Kino 2004 r., nr 10, s. 38-39.
3. Tamże. (W roli Nikifora)
4. kadr z filmu Sublokator w reżyserii Janusza Majewskiego - pielęgniarka (1966) za: Historia filmu polskiego. T. 5, 1962-1967. Warszawa 1985, fot. 67.

Waldemar Wilk