ur. luty 1782
zm. 27 września 1836, Kowary
| Tittel Friedrich August ur. luty 1782 zm. 27 września 1836, Kowary |
|
|
Zachowało się bardzo mało dokumentów związanych z jego życiem. Do niedawna daty jego życia podawano zawsze ze znakiem zapytania. W wyniku podjętych poszukiwań w źródłach udało się ustalić dokładną datę śmierci artysty. W miesięczniku “Der Bote aus dem Riesen-Gebirge” z 6 października 1836 roku zamieszczona została w rubryce “zgony” informacja, że “Friedrich August Tittel rysownik pejzaży i miedziorytnik zmarł w Kowarach dnia 27 września 1836 roku w wieku 54 lat 7 miesięcy i 26 dni.” Artysta zatem urodził się na początku lutego 1782 roku. Nie był kowarzaninem, pochodził prawdopodobnie z Saksonii. Studiował w Dreźnie u profesora Adriana Zingga (1734-1816) najbardziej znanego ucznia J. L. Aberliego (1723-1786) – twórcy pamiątkowej weduty alpejskiej znanej jako tzw. maniera Aberliego. Były to grafiki powstające na podstawie szkiców z natury, ręcznie kolorowane akwarelą. Akwaforta stanowiła delikatny konturowy podkład przeznaczony do wypełnienia kolorem. W Karkonosze przyjeżdżał od 1801 r. i wielokrotnie, nawet kilkakrotnie w sezonie, odbywał wędrówkę na Śnieżkę wpisując się – podobnie jak inni turyści - w księdze pamiątkowej wyłożonej w Budzie Hampla. Jego pierwszy wpis pochodzi z 1801 r. i brzmi: “Friedrich August Tittel rysownik pejzaży z Drezna wdrapał się pierwszy raz 17 czerwca na Karkonosze”. Z wpisu z 1806 r. dowiadujemy się, że Tittel był po raz trzydziesty na Śnieżce! Podróże te miały zapewne nie tylko cel turystyczny, ale również artystyczny - zawodowy. Zafascynowany krajobrazem wędrował ze szkicownikiem “wyznaczając” kolejne punkty widokowe i odkrywał dla szerokiej rzeszy odbiorców najpiękniejsze karkonoskie zakątki. W 1809 roku mieszkał już na stałe w Kowarach. Potwierdza to napis umieszczony na grafice przedstawiającej Książ: Friedrich August /Tittel/ sc; a Schmiedeberg / 1809. Tittel był świadkiem powodzi z 23 maja 1810 roku, która zniszczyła miasto i okolice, co utrwalił na grafikach dokumentujących zniszczenia w Kowarach. Wówczas też zapewne założył własną oficynę wydawniczą i zaczął współpracę ze znanymi rysownikami: C. W. Tieschbeinem i T. Vogtem oraz kształcił uzdolnioną miejscową młodzież: J Riedena, C. F. Hoppego, E. W. Knippla. Około 1815 roku rozpoczął współpracę z Carlem Mattisem, która trwała do czasu założenia przez Mattisa własnego wydawnictwa od 1822 do 1823 r. Ożenił się prawdopodobnie w połowie lat dwudziestych i miał dwóch synów: Friedricha Wilhelma (ur. 26 marca 1826) i Ferdinanda Augusta (ur. 11 marca 1829). Wkrótce być może został wdowcem, ponieważ opiekunem swych małoletnich synów uczynił swojego najzdolniejszego ucznia i kontynuatora E. W. Knippla, który od śmierci Tittla w 1836 r. prowadził w ich imieniu wydawnictwo mistrza a w latach 1839-40 wykupił je od spadkobierców. Tittel wyspecjalizował się w tworzeniu pamiątkowych grafik przeznaczonych dla niekoniecznie zamożnego turysty, przy zachowaniu wszelkich walorów artystycznych. Nie poprzestał na realistycznie przedstawianym krajobrazie górskim i widokach panoramicznych, ale wykonał serię widoków okolicznych miast: Kowar, Jeleniej Góry, Gryfowa, Lwówka, Wałbrzycha, Wrocławia, Jawora, Cieplic, Lubomierza, Świeradowa, Wojcieszowa, pałaców w: Bukowcu, Ciszycy, Cieplicach, Książu, Mysłakowicach, oraz zamków: Chojnik, Gryf, Książ. Jako jeden z pierwszych artystów przedstawił pejzaż zimowy na podstawie studiów z natury – jest to przedstawienie słynnych zjazdów na rogatych saniach z Przełęczy Okraj do Kowar. Interesująca jest jego akwaforta z przedstawieniem wjazdu (drogą wodną) do sztolni koło Wałbrzycha – jako przykład zainteresowania krajobrazem przemysłowym. Zawdzięczamy mu ustalenie już w 1. poł. XIX wieku “kanonu” głównych motywów karkonoskich, a także wyznaczenie i spopularyzowanie najważniejszych punktów widokowych nie tylko w Karkonoszach po śląskiej i czeskiej stronie, ale i pozostałych pasmach Zachodnich Sudetów. W 1821 r. wydał wspólnie z C. Mattisem przewodnik po najciekawszych zakątkach Karkonoszy: “Wanderung im Riesen-Gebürge, malerisch erläutert und durch 27 in Contour radirte Kupfer abbildend dargestellt” (Wędrówka po Karkonoszach malarsko objaśniona i zilustrowana 27 konturowymi akwafortami) grafiki wykonał F. A. Tittel, tekst napisał, nie wymieniony w tym albumie, jeleniogórski pastor Heyne. Zwraca w nim uwagę panorama Karkonoszy od strony Cieplic z objaśnieniami widocznych wzniesień i miejscowości. Jeszcze w tym roku, powołując się na duży sukces swojego przewodnika, Tittel i Mattis wydali kolejny albumik z 17 akwafortami opisujący Staniszów, Mysłakowice i Bukowiec “Malerische Beschreibung einzelner Gegenden des Riesen=Gebirges I tes Heft ...” zapowiadając kontynuację serii. I na tym kończy się współpraca obu artystów. Mattis w tym czasie zakłada własne wydawnictwo, Tittel już sam, wydaje pod zmienionym tytułem: “Wanderungen über Stonsdorf, Erdmannsdorf und Buchwald als Fortsetzung zu der Wanderung im Riesen=Gebirge” wyżej wymieniony przewodnik. W przedmowie pisze, że autorem tekstu tego i pierwszego przewodnika jest pastor Heyne. Jako drugi zeszyt z serii wydał Tittel (już bez ujawnionego autora) “Malerische Beschreibung der Grenzbauden auf Klein-Aupa in Böhmen, unter der Schneekoppe II tes Heft”. Towarzyszyło mu 8 grafik. Wydał również “Malerische Beschreibung vom Bergschloß Kynast” zawierający 4 akwaforty. Wszystkie te albumy zostały wydane w 1821 r. Tekst towarzyszył niedużym grafikom o wymiarach ok. 10x15 cm lub niewiele większym. Około 1824 wydał kolejną książkę “Erinnerungsblätter. Ein Taschenbuch für Wanderer in das Schlesische Riesengebirge und die merkwürdigsten umliegenden Oerter in Fortsetzungen”. Różniła się ona od dotychczasowych albumików. Tekst znanego już nam pastora Heyne towarzyszył większym grafikom o formacie zwanym folio (ok. 19x25 cm). 34 grafiki oprawione były osobno, mała książeczka z przewodnikiem o formacie kieszonkowym osobno (kupić też ją można było samą w futerale). W tym roku album z grafikami przedstawiającymi Chojnik liczył 5 motywów. Można było też kupić album z widokami Chojnika i Kowar z 9 grafikami, panoramę Karkonoszy z objaśnieniami ważniejszych punktów i jej większą wersję liczącą 150 cm długości. Trudno dzisiaj określić wielkość dorobku artystycznego artysty, przyjmuje się, że był autorem ok. 300 grafik. Z wykazów oferowanych przez jego oficynę grafik i albumów możemy dowiedzieć się o ilości, formatach i motywach przedstawień. Oferta była bardzo zróżnicowana. Od dużych panoram (składających się trzech części tworzących wspólne przedstawienie o wymiarach 34x150 cm) do małych grafik o formacie pocztówki. Znajdujemy tam również informację, że wymienione grafiki można było kupować w różnych wersjach: czarno-białe odbitki mogły być lawowane (podmalowane jednobarwnym tuszem), albo ręcznie kolorowane. Te ostatnie, szczególnie wartościowe, osiągały cenę oryginalnych akwareli. Zamawiający miał do wyboru dwa rodzaje kolorowania, delikatne podmalowanie lub bardziej intensywne barwy. Grafiki odbijano też na różnych rodzajach papieru. Uwzględniano różne gusta i zamożność klienteli. Można bez przesady stwierdzić, że każdy mógł tam coś dla siebie wybrać. Znane są spisy z 1821, 1823 i 1824 r. Tittel, chociaż czasem przedstawiany jest w literaturze jako właściciel zakładu litograficznego, nigdy tej techniki nie stosował. Był z wykształcenia miedziorytnikiem i wszystkie jego prace powstały w technice akwaforty, w której rycinę wykonuje się przez odbijanie wytrawionego rysunku na płycie miedzianej lub cynkowej. Jego następcy i uczniowie stosowali kilka lat wcześniej wynalezioną technikę litografii, która umożliwiała uzyskanie większych nakładów. Dzięki działalności Tittla możemy mówić o kowarskiej szkole graficznej; jego najzdolniejszymi wychowankami byli: Ernst Wilhelm Knippel (1811-1900), który po śmierci Tittla prowadził jego wydawnictwo i Carl Julius Rieden (1802-1858) - wspólnik Knippla od 1839 r. do swojej śmierci. Szczególnie korzystny klimat dla rozwoju wydawnictw graficznych w pierwszej połowie XIX w. skończył się wraz z upowszechnieniem w drugiej połowie XIX w. fotografii. Wprowadzone w tym czasie karty pocztowe,które szybko przekształciły się w widokówki chętnie kupowane przez turystów, również wypierały droższe widoki graficzne. Choć dziewiętnastowieczna grafika spełniała głównie funkcję dokumentacyjną i popularyzatorską, nie można jej odmówić walorów artystycznych. Dzisiaj na nowo odkrywane jest jej piękno i stała się obiektem zainteresowania kolekcjonerów. Literatura:
Ilustracje:
Katarzyna Kułakowska |
 ![2. Album 28 grafik z przewodnikiem Wanderung im Riesen=Gebuerge, malerisch erlaeutert und durch 27 in Contour radirte Kupfer abbildend dargestellt nebst einer Hauptansicht des Riesengebuerges, mit Erklaerungen versehen. [autor tekstu pastor Heyne] autor grafik F. A. Tittelwydawcy: Friedrich August Tittel i Carl Mattis, w Kowarach, druk Kamienna Góra 1821 właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze](tittel_ksiazka.jpg "2. Album 28 grafik z przewodnikiem Wanderung im Riesen=Gebuerge, malerisch erlaeutert und durch 27 in Contour radirte Kupfer abbildend dargestellt nebst einer Hauptansicht des Riesengebuerges, mit Erklaerungen versehen. [autor tekstu pastor Heyne] autor grafik F. A. Tittel wydawcy: Friedrich August Tittel i Carl Mattis, w Kowarach, druk Kamienna Góra 1821 właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze")          
|
| Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej | © Grodzka Biblioteka Publiczna 2006 Jelenia Góra |