anatom, medyk

Adam Christian Thebesius – medyk, anatom, światowej sławy badacz układu krwionośnego, znany fizyk miejski Jeleniej Góry i naczelny lekarz uzdrowiska w Cieplicach Śląskich Zdroju w XVIII w.

Adam Christian Thebesius przyszedł na świat 12 stycznia 1686 r. we wsi Sądowel (niem. Sandewalde) położonej niedaleko Wołowa. Jego rodzicami byli: pastor Adam Ludewig Thebesius oraz Eva Rosina z domu Hertel. Rodzice stali się jego pierwszymi nauczycielami, wpajając mu głęboką wiarę i umiłowanie do wiedzy. Pierwsze nauki szkolne zaczął pobierać bardzo wcześnie, bo w wieku 5 lat, kiedy to posłano go do szkoły miejskiej w Złotoryi, gdzie jego dziadek Christian Hertel był rajcą miejskim. W 1695 r. Adam wysłany został do szkoły w Legnicy, gdzie jego ojciec już od paru lat sprawował funkcję diakona przy kościele św. św. Piotra i Pawła. W Legnicy młody Thebesius odebrał solidne wykształcenie humanistyczne. Tuż przed końcem nauki w tej szkole zmarła jego matka. Ojciec postanowił dalej kształcić syna, wysyłając go w 1700 r. do cieszącego się wielką renomą Gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu. Tu młody Adam ugruntował swą wiedzę z zakresu filologii, filozofii oraz teologii. Teraz pozostawały mu już tylko studia wyższe.

W 1704 r., ze znakomitą opinią, wyjechał do Lipska, gdzie wstąpił na tamtejszym Uniwersytet, rozpoczynając studia filozoficzne, a przede wszystkim medyczne. Jednakże w dwa lata potem, po najeździe szwedzkim na Saksonię (1706), został zmuszony do przeniesienia się na nie zagrożony wojną Uniwersytet w Halle. Tu napotkał wybitne wówczas sławy medyczne: Georga Ernesta Stahla i Friedricha Hoffmanna, którzy wywarli wielki wpływ na rozwój młodego medyka. Jednak i w Halle Thebesius nie zagrzał długo miejsca. Po rocznych studiach wyjechał do Holandii, aby dokończyć naukę na Uniwersytecie w Lejdzie. Tutaj zainteresowała go przede wszystkim anatomia człowieka, którą gruntownie studiował. Efektem tej długiej i różnorodnej edukacji stał się tytuł doktora medycyny, który uzyskał broniąc rozprawę o krążeniu krwi w sercu (De circulo sanguinis in corde). Praca ta stała się bardzo szybko głośna i niezwykle popularna w świecie lekarskim. Przynosiła bowiem wiele nowatorskich spostrzeżeń, i jako pierwsza w dziejach medycyny opisywała funkcjonowanie zastawek żylnych zatoki wieńcowej. Nic więc dziwnego, iż wydawano ją wielokrotnie i przez wiele dziesięcioleci stanowiła jedno z głównych opracowań naukowych w zakresie krwioobiegu. Praca ta przyniosła Thebesiusowi tak wielkie uznanie, że zaproponowano mu na Uniwersytecie w Lejdzie prowadzenie wykładów z anatomii. Jednak los sprawił, iż musiał porzucić karierę naukową i powrócić na rodzinny Śląsk.

Dnia 19 lutego 1708 r. w Legnicy zmarł ojciec Adama Thebesiusa. Dla uporządkowania rodzinnych spraw majątkowych musiał młody medyk wrócić na Śląsk, na którym pozostał już do swej śmierci. Jednak na miejsce osiedlenia nie wybrał ojcowskiej Legnicy, czy też pobliskiej Złotoryi, w której spędził dzieciństwo, ale Jelenią Górę. Nie bardzo wiadomo, dlaczego zdecydował się osiąść w Karkonoszach. Może urzekła go tutejsza okolica? A najprawdopodobniej w Jeleniej Górze, oraz sąsiednich, coraz bardziej znanych z gorących źródeł Cieplicach, po prostu brakowało lekarzy, więc mógł liczyć tu na pracę, a co za tym idzie godziwe utrzymanie.

Adam Thebesius rozpoczął pracę w Jeleniej Górze od prywatnej praktyki. Bardzo szybko zyskał sobie uznanie i szacunek nie tylko chorych, ale i całej miejskiej społeczności. Zapamiętano go jako osobę niezwykle skromną, a przy tym nad wiek poważną i bardzo wytrwałą w swoich dążeniach. Okazał się też człowiekiem niezwykle dobrym i żarliwie pobożnym. W swojej pracy nie robił różnicy między bogatymi i biednymi, a tych ostatnich bardzo często leczył za darmo, co innym lekarzom zdarzało się niezwykle rzadko. Szybko też okazało się, że biegłością w sztuce lekarskiej przewyższa innych medyków działających na tym terenie. Nic więc dziwnego, iż gdy w 1713 r. na stanowisku miejskiego fizyka w Jeleniej Górze nastąpił vacat, na wolne stanowisko wybrano właśnie Adama Thebesiusa. „Fizykiem miejskim” w epoce nowożytnej określano medyka pełniącego oficjalny urząd lekarski w danym mieście. Był on swego rodzaju inspektorem sanitarnym, odpowiedzialnym za całą służbę medyczną na podległym sobie terenie i posiadającym decydujący głos w sprawach zdrowia, zwłaszcza w okresach klęsk żywiołowych czy epidemii, które dość często wybuchały w ośrodkach miejskich. Oczywiście zawsze musiała być to osoba o gruntownym wykształceniu medycznym, nieposzlakowanej opinii społecznej i wielkich zalet osobistych. Na funkcję tę, sprawowana nierzadko dożywotnio, wyboru dokonywała rada miejska, a sprawujący urząd fizyka cieszył się wielkim poważaniem wśród miejscowej społeczności, otrzymując zresztą za swą pracę godziwe wynagrodzenie.

Wkrótce po objęciu urzędu fizyka w Jeleniej Górze Thebesius otrzymał podobną propozycję od cystersów opiekujących się leczniczymi źródłami w Cieplicach. Przyjął także i to stanowisko. Musiał więc zajmować się także administracją medyczną pobliskiego uzdrowiska. Ponadto bardzo często wzywano go na konsultacje medyczne do chorych zakonników w Krzeszowie.

Z Jelenią Górą Thebesius związał się nie tylko zawodowo, ale i rodzinnie. 19 kwietnia 1711 r. pojął bowiem za żonę Johannę Reginę Glafey, córkę jednego z najbogatszych tutejszych kupców – Gottfrieda Glafey’a. Nie spędził z nią jednak zbyt wielu lat, gdyż ta zmarła 5 sierpnia 1718 r., pozostawiając go z piątką dzieci: córką i czterema synami. Córka, nosząca po matce imiona Johanna Regina poślubiła 16 listopada 1728 r. diakona jeleniogórskiego kościoła ewangelickiego Jeremiasa Ketzlera. Zaś synowie nosili imiona: Adam Gottfired, Adam Christian, Johann Ehrenfried i jeszcze jeden Adam Christian. Dwóch imienników ojca zmarło jeszcze w dzieciństwie. Adam Gottfred ukończył studia teologiczne i został pastorem (m.in. w Krzywej koło Złotoryi). Czwarty syn – Johann Ehrenfried Thebesius poszedł zaś w ślady ojca. Ukończył studia medyczne i został również jeleniogórskim fizykiem miejskim.

Adam Christian Thebesius zmarł w wieku 46 lat i dziesięciu miesięcy, dnia 11 listopada 1732 r., o godzinie 11 wieczorem. Przyczyną zgonu były powikłania astmatyczne. Pochowano go na cmentarzu ewangelickim przy Kościele Łaski w Jeleniej Górze.

Literatura:

• Domosławski Zbigniew, Adam Chrystian Thebezjusz. Sławny anatom – fizykiem miejskim w Jeleniej Górze, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 5, 1967, s. 71-76.
• Domosławski Z., Margas Czesław, Zainteresowania naukowe jeleniogórskich lekarzy w XVIII w., ŚKH „Sobótka”, R. 38, 1983, z. 2, s. 241-243.
• Hensel Johan Daniel, Historyczno-topograficzny opis miasta Jelenia Góra, Jelenia Góra 2005
• Herbst J.K., Chronik der Stadt Hirschberg in Schklesien bis zum Jahre 1847, Hirschberg 1849

Ivo Łaborewicz

Grafika ze zbiorów Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze

Prace Adama Chrystiana Thebezjusza:

• Thebesius, A. C. Dissertatio medica de circulo saguinis in corde. Lugduni Batavorum, 1708.
• Thebesius, A. C. Dissertatio Medica de Circulo Sanguinis in Corde. Lug. Bat., 1716.