archiwista, bibiotekarz, historyk, dziennikarz, muzealnik, nauczyciel, pisarz

Ryszard Kincel urodził się 8 listopada 1933 r. w Orłowie koło Lipna na Kujawach.

W swoim życiu był m.in.: archiwistą, bibliotekarzem, dziennikarzem, historykiem, muzealnikiem, nauczycielem, pisarzem itd. Dla naszego regionu zaś pozostał przede wszystkim wielkim znawcą dziejów sudeckiej turystyki, autorem odkrywczych i pięknych książek oraz artykułów w tej dziedzinie.

Rodzicami Ryszarda Kincla byli: Teodor Küntzel vel Kincel, nauczyciel w szkole wiejskiej oraz Olga z domu Rossol, pozostająca przy mężu. W czasie okupacji Kinclowie prowadzili gospodarstwo rolne. W 1948 r. osiedlili się w Mrągowie, gdzie Teodor Kincel podjął pracę w szkolnictwie.

Ryszard Kincel w 1949 r. ukończył szkołę podstawową w Mrągowie i kontynuował naukę w tamtejszej jedenastolatce. Maturę zdał jednak w 1953 r. w Toruniu, na Uniwersyteckim Studium Przygotowawczym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Także w 1953 r. rozpoczął studia filologii orientalnej (turkologia) na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Po roku zmienił kierunek, przenosząc się na Wydział Filozoficzno-Historyczny, i podejmując studia z zakresu historii. Wiosną 1957 r. wziął udział w strajku studenckim w obronie zamkniętego tygodnika „Po Prostu”, za co został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Usunięto go też z uczelni i wlepiono wilczy bilet. Uwolniony po trzech miesiącach, lecz nie mogący studiować, Kincel wyjechał do Olsztyna. Tymczasem jego sprawa trafiła do Sądu Wojewódzkiego w Krakowie, który 24 czerwca 1958 r. umorzył całe postępowanie.

W Olsztynie, w maju 1958 r., Ryszard Kincel podjął pracę w Komendzie Chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego. Początkowo był tam instruktorem w Wydziale Młodzieży Starszej, a potem kierownikiem tegoż Wydziału. Jednocześnie rozpoczął działalność publicystyczną na łamach miejscowej prasy: „Głosu Olsztyńskiego” oraz „Warmii i Mazur”. 1 lutego 1959 r. odszedł z ZHP ze znakomitą opinią: „Bardzo inteligentny, zdolny, posiada skłonności do pracy badawczej. Był lubiany przez młodzież i współpracowników”. Na pewno ułatwiła mu ona podjęcie kolejnego zatrudnienia w Archiwum Państwowym w Olsztynie. 23 marca 1959 r. otrzymał tam stanowisko p.o. kierownika Powiatowego Archiwum Państwowego w Mrągowie. Przeniósł się do tego miasta, zamieszkując przy ul. Lenina 18. Oprócz rutynowych prac archiwalnych zajmował się też działalnością badawczą i popularyzatorską, opracowując wraz z K. Andruszkiewiczem i J. Nowickim, „Informator turystyczny o powiecie mrągowskim”, wydany przez tamtejsze PPRN w 1960 r. 31 sierpnia 1959 r. umowa o pracę z Archiwum została rozwiązana.

Po usilnych staraniach w 1961 r. Ryszard Kincel powrócił na Uniwersytet Jagielloński, kontynuując przerwane studia historyczne od 5 semestru. Edukację utrudniała mu tym razem choroba, zmuszając do częstych pobytów w Akademickim Sanatorium Przeciwgruźliczym w Zakopanem. Studia ukończył 29 czerwca 1965 r., broniąc pracę magisterską pt. „Mocarstwa europejskie wobec sprawy zjednoczenia Niemiec w latach 1848-1849”, napisaną pod kierunkiem doc. Anny Owsińskiej.

Ryszard Kincel jeszcze jako student poszukiwał pracy, lecz przed obciążonym sprawą sądową i niepewnym politycznie młodzieńcem zamykały się niemal wszystkie drzwi w Małopolsce. Zatrudnienie znalazł dopiero na Dolnym Śląsku, w odległych Rudawach Janowickich. Tam, w zagubionej w górach niewielkiej wsi Czarnów, gdzie nikt nie chciał pracować, został kierownikiem i jedynym nauczycielem w szkole podstawowej, której budynek dziś zajmuje Schronisko Młodzieżowe PTSM „Czartak”. W szkole tej pracował od sierpnia 1964 r. do listopada 1968 r. Początkowo miał czternastu, potem ośmiu, sześciu, a na koniec czterech uczniów. Praca w Czarnowie, jak sam wspominał, była dla niego „prawdziwym azylem po krakowskich przejściach”. Miał tam do dyspozycji spore mieszkanie, w którym urządził swoją pracownię naukową i warsztat pisarski. Zajął się bowiem w wolnych chwilach badaniem przeszłości Sudetów, a zwłaszcza Karkonoszy. W tym celu często odwiedzał nieodległe Archiwum Państwowe w Jeleniej Górze. Jego wcześniejsze doświadczenia z pracy archiwalnej, jak i biegła znajomością języka niemieckiego, sprawiały, iż docierał do materiałów nigdy wcześnie nie wykorzystywanych w opracowaniach historycznych. Efektem tych poszukiwań stało się kilkadziesiąt popularyzatorskich artykułów historycznych, zamieszczanych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. w lokalnych czasopismach: „Trybunie Wałbrzyskiej”, a przede wszystkim w „Nowinach Jeleniogórskich”. Materiały do tych prac znajdował też we wrocławskim Archiwum Państwowym oraz tamtejszej Bibliotece Uniwersyteckiej.

Zamknięcie szkoły w Czarnowie zmusiło Ryszarda Kincla do poszukiwania innego zatrudnienia. W latach 1969-1971 był etatowym publicystą tygodnika regionalnego „Nowiny Jeleniogórskie”. Od grudnia 1971 do stycznia 1973 r. pracował zaś jako starszy asystent w Muzeum Regionalnym w Jeleniej Górze. W tym czasie mieszkał w Jeleniej Górze na ul. Bohaterów Getta. Cały czas prowadził badania historyczne, a ich wyniki popularyzował już nie tylko prasie w lokalnej, ale także wrocławskiej oraz turystycznych periodykach centralnych. Odkrywał przed czytelnikami dotąd zupełnie nieznane karty przeszłości tej ziemi, wyszukując zwłaszcza wszelkie polonica. Zdobył sobie ogromny autorytet i szerokie uznanie, zwłaszcza od momentu, gdy ustalił autorstwo pierwszego polskiego przewodnika turystycznego po Karkonoszach z 1850 r., a także po odkryciu i opisaniu działalności powstałego w 1817 r. karkonoskiego Korpusu Przewodników i Tragarzy Lektyk – pierwszej takiej organizacji na świecie.

Efektem badawczej działalności Ryszarda Kincla w Jeleniej Górze stało się wiele drukowanych opracowań. Przede wszystkim dwie niezwykle ważne książki. Pierwsza z nich to monografia poświęcona odwiedzinom Polaków w Karkonosze i Cielicach Śląskich Zdroju od XVI do połowy XIX w., wydana przez „Ossolineum”, pt. „Sarmaci na Śnieżce” (Wrocław 1973). Drugą było tłumaczenie i opracowanie pamiętników wrocławskiego Żyda Waltera Tauska, z okresu jego życia w hitlerowskim Wrocławiu, czyli z lat 1933-1944, wydane przez PIW, pt. „Dżuma w mieście Breslau” (Warszawa 1973). Ta ostatnia książka została potem kilkakrotnie wydana w Niemczech. Kincel opracował i wydał też historię karkonoskiej turystyki i przewodnictwa, pt. „Początki przewodnictwa turystycznego w Karkonoszach” (Jelenia Góra 1972). W okresie pracy w regionie jeleniogórskim Ryszard Kincel opublikował ponadto blisko 200 różnego rodzaju artykułów prasowych, z których większość traktowała o przeszłości Karkonoszy.

Poszukując lepszych możliwości badawczych Ryszard Kincel starał się o przyjęcie do pracy w archiwum państwowym. Wolny etat znalazł w Kłodzku. 1 marca 1973 r. rozpoczął więc pracę tam w tamtejszym Powiatowym Archiwum Państwowym, jako starszy archiwista – kierownik tej placówki. Dzięki niemu udało się zabezpieczyć i przejąć do Archiwum szereg bezcennych materiałów, w tym przedwojenne akta miast: Lewina, Lądka Zdrój, Nowej Rudy, Ząbkowic Śląskich, Ziębic i Złotego Stoku; akta sądowe, hipoteczne i gruntowe z XVIII i XIX w.; oraz szereg materiałów polskich, głównie gminnych rad narodowych. Ponadto uporządkował całą ewidencję Archiwum i przystąpił do opracowania przewodnika po jego zasobie, czego niestety nie dokończył. Działał też bardzo intensywnie na polu naukowym i popularyzatorskim. Opracował m.in. „Dzieje turystyki w hrabstwie kłodzkim”, „Początki turystyki na Ziemi Kłodzkiej”, „Dzieje barokowego domu na ul. Z. Stryjeńskiej”, szkic pt. „Chopin w Dusznikach”. Był też autorem szeregu audycji nadanych przez kłodzki radiowęzeł, w tym m.in. cyklu szkiców pt. „Słynne ucieczki z twierdzy kłodzkiej”. Nie zerwał jednak kontaktów z Jelenią Górą i Karkonoszami, pisując wciąż do „Nowin Jeleniogórskich”, a także kontaktując się z licznym gronem pozostających tu przyjaciółmi, jak również przyjeżdżając na spotkania autorskie z czytelnikami swych książek. Na jego publikacje z tego okresu złożyło się ok. 30 różnych tytułów, w większości artykułów zamieszczony w lokalnej prasie, śląskich periodykach („Poglądy”, „Kalendarz Wrocławski”, „Odra”) oraz w pismach ogólnopolskich („Polityka”, „Światowid”).

Praca w archiwum państwowym umożliwiła Ryszardowi Kinclowi podniesienie swoich kwalifikacji. Dnia 6 stycznia 1977 r. złożył egzaminy i obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim pracę doktorską pt. „Przewodnictwo turystyczne w śląskich Sudetach w XVIII i XIX wieku”, napisaną pod kierunkiem doc. Anny Owsinowskiej. Jednak nieco wcześniej, dnia 30 września 1975 r., w związku ze sprawami rodzinnymi, wyjechał z Kłodzka na zawsze.

Mieszkając w Kłodzku Ryszard Kincel poznał swoją żonę Krystynę – prawnika z wykształcenia i zawodu. Małżonkowie doczekali się dwojga dzieci: córki Olgi i syna Adama. Sprawy rodzinne sprawiły, iż rodzina przeprowadziła się do Raciborza, gdzie Ryszard Kincel zatrudnił się w miejscowym Muzeum. W latach 1975-1976 był tam adiunktem muzealnym, a w latach 1977-1979 kustoszem muzealnym i kierownikiem Działu Historii. Następnie w latach 1979-2000 sprawował funkcję dyrektora raciborskiej Biblioteki Publicznej. Był też w latach 1982-1989 redaktorem Zeszytów Raciborskich „Strzecha”, jak również współpracownikiem wielu pism i periodyków. Dzięki swej wiedzy i ogromnej aktywności osiągnął wiele sukcesów. Podobnie też jak w Jeleniej Górze, a potem w Kłodzku, zdobył tu sobie uznanie i powszechny szacunek. Przez cały czas pracy zawodowej, a także na emeryturze prowadził szerokie badania naukowe, których efektem stało się przeszło 400 opracowań odnotowanych w bibliografiach naukowych.

W 1985 r. Ryszard Kincel, na mocy zmienionego prawa, powrócił do przedwojennego nazwiska: Küntzel vel Kincel. Jednak książki i artykuły nadal podpisywał Kincel.

Ryszard Kincel nigdy nie zabiegał o zaszczyty i nagrody, a władze chyba bały się go honorować, z uwagi na sprawę strajku z 1957 r. Dopiero przełom społeczny i polityczny z 1989 r. zmienił tę sytuację. W 1990 r. Ryszard Kincel otrzymał Nagrodę „Trzech Powstańczych Skrzydeł”. W 1992 r. przyznano mu Nagrodę Artystyczną Wojewody Opolskiego za osiągnięcia w prozie i eseistyce historycznej. W 2001 r. otrzymał nagrodę Starosty Raciborskiego w dziedzinie kultury. W 2002 r. uhonorowano go nagrodą im. Karola Miarki, nadawaną przez Zarząd Województwa Śląskiego w Katowicach. W tym też roku wybrano go prezesem Oddziału Związku Literatów Polskich w Opolu. W 2003 r. Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry wystąpiło do Rady Miejskiej Jeleniej Góry z wnioskiem o nadanie Ryszardowi Kinclowi honorowego obywatelstwa miasta. Niestety, wszystkie wnioski z tego roku odłożono do września 2004 r., a tego terminu już nie doczekał.

Pod koniec swojego życia Ryszard Kincel z Raciborza wraz rodziną przeniósł się do nowego domu w Cisownicy. Zmarł w nim 4 sierpnia 2004 r. Urnę z Jego prochami złożono 7 sierpnia w rodzinnym grobowcu w Nierodzimiu. Żegnali go przyjaciele z całego kraju, a także z Czech, Słowacji i Niemiec. W pamięci bliskich i przyjaciół, a także wszystkich którzy się z nim zetknęli, pozostał jako serdeczny, uroczy człowiek o wielkiej mądrości i życzliwości.

Ivo Łaborewicz

Bibliografia publikacji zwartych Ryszarda Kincla

1. wraz z: K. Andruszkiewicz i J. Nowicki, Informator turystyczny o powiecie mrągowskim, Mrągowo 1960 (PPRN w Mrągowie), s. 31.
2. Początki przewodnictwa turystycznego w Karkonoszach, Jelenia Góra 1972, s. 91.
3. Świątynia Wang, Wrocław 1972, s. 24.
4. Sarmaci na Śnieżce, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, s. 220.
5. W. Tausk, Dżuma w mieście Breslau, Wybór, przekład [z niem.], oprac. Ryszard Kincel, Warszawa 1973.
6. W. Tausk, Breslauer Tagebuch 1933-1940, Hrsg. Von Ryszard Kincel, Berlin 1975.
7. W. Tausk, Breslauer Tagebuch 1933-1940, Hrsg. Von Ryszard Kincel, [wyd. 2], Frankfurt am Men 1977, s. 264.
8. Z dziejów konwisarstwa raciborskiego, Racibórz 1978, s. 14.
9. „Strzecha” ognisko kultury polskiej 1911-1981, Racibórz 1981, s. 15.
10. Kłopotliwy książę Sułkowski [Jan Nepomucen 1777-1832], Katowice 1984, s. 186.
11. W. Tausk, Breslauer Tagebuch 1933-1940, Hrsg. Ryszard Kincel, Berlin 1988, s. 270.
12. Wielki poeta z Łubowic – Joseph von Eichendorff (fragmenty większej całości), Racibórz 1989, s. 18.
13. Joseph von Eichendorff - wielki poeta spod Raciborza, Katowice 1991, s. 34.
14. Josef von Eichendorff, Górnośląskie baśnie i podania, tłumaczenie z niemieckiego R. Kincel, Racibórz 1991, ss. 47.
15. U szląskich wód (z dziejów śląskich uzdrowisk i ich tradycji polskich), Racibórz-Katowice [1994], ss. 208, il..
16. Listy Augustyna Weltzla do Vincenca Praska 1875-1897, Wybór, przekład i opracowanie R. Kincel, Racibórz 1999, ss. 261.

O Ryszardzie Kinclu pisali m.in.:

• I. Łaborewicz, Bibliografia publikacji Ryszarda Kincla w „Nowinach Jeleniogórskich” w latach 1967-1976 oraz wybranych prac dotyczących Karkonoszy i okolic z lat 1972-2003, „Skarbiec Ducha Gór”, 2004, nr 3(31), s. 7-9.
• I. Łaborewicz, Ryszard Kincel (1933-2004), „Na Szlaku”, R. XVIII, 2004, nr 10(184), s. 19.
• I. Łaborewicz, M. Suchecka, Ryszard Kincel (8.11.1933 – 4.08.2004), „Rocznik Jeleniogórski”, t. 36, 2004, s. 207-210 Orędownik książki i rozwoju czytelnictwa, „Powait Raciborski”, R. II, Nr 6(12), 2002, s. 3-4.
• (os), Najznamienitszy z historyków, „Nowiny Raciborskie”, nr 22, 29.05.2002, s. 13.
• Ryszard Kincel (1933-2004), „Sudety”, 2004, nr 10(43), s. 5.
• (waw), Kincel promuje Racibórz, „Nowiny Raciborskie”, nr 8, 2000, s. 3.
• (waw), Wyróżnienie Kincla, „Nowiny Raciborskie”, nr 25, 19.06.2002, s. 12.
• G. Wawoczny, Epokowe dzieło, „Nowiny Raciborskie”, nr 4, 26.01.2000, s. 15.
• (w), Honory dla Kincla, „Nowiny Raciborskie”, nr 44, 30.10.2002, s. 3.

Fot. za: Rocznik Jeleniogórski. - T. 36. 2004, s. 207