artysta malarz

Najmłodszy z szóstki rodzeństwa (cztery siostry zmarłe we wczesnym dzieciństwie, starszy brat Stanisław) był uzdolniony plastycznie, malował od najmłodszych lat. Pochodził z mieszanej polsko czeskiej rodziny. Ojciec – Ferdynard był Czechem, matka - Teofila z domu Muzyka Polką. W 1889 r. rodzina przeprowadziła się do Krakowa, gdzie ojciec Hofmana prowadził w Sukiennicach sklep z kamieniami ozdobnymi. Mieszane pochodzenie zaważyło na losach artysty. Sam musiał podjąć świadomą decyzję wyboru ojczyzny. Poszedł w ślady matki i stał się gorącym polskim patriotą. Otrzymał literackie imię Vlastimil (miłujący ojczyznę) z czeskiego poematu patriotycznego Vaclava Hanki. W 1918 r. artysta podjął decyzję spolszczenia pisowni swojego imienia i od tego czasu konsekwentnie podpisywał się - Wlastimil Hofman.

W 1895 r. zaczął uczęszczać na wieczorowe kursy rysunku w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych do Floriana Cynka (1838 – 1912). W 1896 r. przerywa naukę w gimnazjum i mając lat 16 zdaje egzamin i zostaje przyjęty warunkowo (bo nie ma matury) do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Był uczniem Floriana Cynka a od 1898 r. Jacka Malczewskiego (1854 – 1929). Przez parę miesięcy uczęszczał na studia pejzażu do Jana Stanisławskiego (1860-1907). W 1899 r. skończył z wyróżnieniem Akademię krakowską i wyjechał na dalszą naukę do Paryża, gdzie przez rok studiował w Ecole des Beaux Arts u Leona Gerome’a (1824 – 1904). W 1901 wrócił do Krakowa. W 1902 na dorocznej wystawie „Sztuki” zaprezentował po raz pierwszy swoje obrazy.

W 1905 r. założył wraz z Mieczysławem Jakimowiczem, Leopoldem Gottliebem i Witoldem Wojtkiewiczem Grupę Czterech, potem przekształconą w Grupę Pięciu (bez Wojtkiewicza, z Janem Rębowskim i Tymonem Niesiołowskim) w latach 1905 – 1908. Następnie przystąpił do Odłamu (1908–1910) i Grupy Zero (1908–1909). Do I wojny światowej dużo malował i wystawiał. W 1907 r. został członkiem wiedeńskiej „Secesji”. Lata pierwszej wojny światowej spędził pod Pragą (po upadku z konia udaje mu się uniknąć służby wojskowej). W tym czasie nawiązał kontakt z Jerzym Karaskiem (1871–1950) czeskim poetą i miłośnikiem sztuki. Narodziła się między nimi długoletnia przyjaźń. Za namową Hofmana Karasek stworzył kolekcję sztuki słowiańskiej, głównie polskiej, XIX i XX wieku. Był to najliczniejszy i najbardziej reprezentatywny zbiór malarstwa polskiego za granicą.

W 1917 r. Wlastimil Hofman wrócił do Krakowa. Wrócił ze swoją wielką miłością Adą Hammerową (żoną kuzyna) poznaną w 1915 r. Z powodów politycznych (zatarg Polski i Czechosłowacji o Śląsk Cieszyński) musieli w 1919 r. opuścić Polskę. Adzie, jako obywatelce czechosłowackiej groziło internowanie. Lata 1919 – 20 spędzili w Paryżu, gdzie po rozwodzie Ady wzięli ślub w 1919 r. Poznali tam rzeźbiarza Antoine Bourdella, potomków Mickiewicza, Hofman zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Makowskim. Po powrocie do Polski (bezpośrednią przyczyną była śmierć ojca Wlastimila) artysta przeżywał okres prosperity. W 1921 r. rozpoczął budowę własnego domu przy ul. Spadzistej 16 (obecnie Hofmana) w Krakowie. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Czechosłowacji w marcu 1939 r. w domu Hofmanów pojawili się uchodźcy (między innymi późniejszy prezydent Ludwik Swoboda, który tworzył Legion Czeski). Z tych powodów, po napaści Niemiec na Polskę, we wrześniu Hofmanowie musieli opuścić Polskę. Po wojennej tułaczce (przez Tarnopol, Oranki, Stambuł, Haifę, Tel-Aviv) dotarli do Jerozolimy, skąd w 1946 r. wrócili do Krakowa. Po krytycznych recenzjach pierwszej powojennej wystawy zdecydowali się na wyjazd do Szklarskiej Poręby. Inicjatorem przeprowadzki Hofmana był Jan Sztaudynger (syn przyjaciół Hofmana). Tu w domku przy ulicy Jana Matejki 14 pozostali do śmierci.

Wiosną 1961 r. malarz obchodził 80. rocznicę urodzin. Z tej okazji otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą i „Wlastimilówkę”, domek w którym mieszkał, na własność. Jubileuszową wystawę jego obrazów pokazano w wielu miastach Polski. 6 marca 1968 r. zmarła Ada – ukochana żona malarza, jego modelka, muza i pielęgniarka. Po jej śmierci Hofman coraz bardziej zapadał na zdrowiu. Zmarł w 1970 r dokładnie dwa lata po niej.

Został pochowany na cmentarzu w Szklarskiej Porębie Średniej. Jego grób zdobi kapliczka z kopią jednej z wersji „Spowiedzi”, jego najsłynniejszego obrazu. Na mocy testamentu właścicielem jego domu wraz z całym wyposażeniem został, opiekujący się nim w ostatnich latach Wacław Jędrzejczak, który udostępnia „Wlastimilówkę” dla zwiedzających. Można oglądać pracownię malarza oraz pokój z obrazami.

W latach 1902–1939 Hofman brał udział w około stu wystawach. Najważniejsze prezentacje monograficzne: Lwów (1918), Paryż (1920, 1930), Kraków (1921, 1925, 1928, 1932), Praga (1917, 1922, 1924, 1925, 1928, 1929), Łódź (1927), Morawska Ostrawa (1929), Poznań (1930, 1938, 1939), Warszawa (1938), Jerozolima (1941, 1942). Po wojnie wystawia znacznie mniej. Ważniejsze prezentacje: Kraków (1946), Praga (1948), Warszawa (1962), Wrocław (1948, 1967).

Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1937 r. „za zasługi na polu sztuki”, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 1961 r., Orderem Czerwonej Gwiazdy od rządu czechosłowackiego w 1969 r.

Wlastimil Hofman był uczniem Floriana Cynka, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego i przede wszystkim – z pełni świadomego wyboru - Jacka Malczewskiego. Zafascynowany twórczością mistrza, pozostał mu wierny do końca. To zaważyło na ocenie jego sztuki. Choć bardzo popularny, wręcz modny przed wojną, oceniany był przez pryzmat twórczości Malczewskiego i wielokrotnie z nim porównywany. A podobieństwo ich twórczości było dość powierzchowne, ograniczone raczej do sfery formalnej, obejmującej śmiałą technikę, świetny rysunek, wręcz namacalny realizm postaci. Przy podobnych środkach formalnych u Hofmana, może poprzez ograniczenie kontrastów barwnych, dominuje nastrój liryki, zapatrzenia we własne wnętrze, swoista religijność, głęboko przemyślana i przeżyta ale prosta i naiwna, bazująca na religijności ludowej. Był człowiekiem głęboko wierzącym. Najważniejsze miejsce w jego twórczości zajmuje tematyka sakralna. Malował tematy religijne w sposób niekonwencjonalny – jak sceny rodzajowe z życia prostych ludzi, z niewielką ilością charakterystycznych dla malarstwa religijnego atrybutów. Jego Madonny to proste matki z ludu, odziane w ludowe stroje, na moment oderwane od pracy. W Adoracjach Dzieciątka i Pokłonach Trzech Króli bohaterami są wiejskie dzieci w strojach pastuszków. Oprócz Madonn istotnym tematem twórczości Hofmana był wątek modlitwy i spowiedzi przy wiejskiej kapliczce, kontynuowany od 1906 r., kiedy powstał jego najsłynniejszy obraz „Spowiedź”, który wywołał poruszenie w ówczesnym artystycznym świecie (w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).

Często podejmował w swoich obrazach tematykę rodzajową, gdzie można zaliczyć również obrazy o treściach symboliczno - baśniowych i patriotyczno - historycznych. Motywem często wykorzystywanym w obrazach był wątek Vanitas, (problem marności losu człowieka) realizowany poprzez zestawienie starca z postacią dziecka lub młodej kobiety. Dominuje w nich cicha zaduma nad przemijaniem czasu połączona z nastrojem rezygnacji.
Najważniejszą i najliczniej reprezentowaną dziedziną twórczości Hofmana było malarstwo portretowe. Było to główne źródło jego utrzymania. Namalował również dużą liczbę autoportretów.

Pejzaż jako samodzielny temat malarski bardzo rzadko pojawia się w twórczości Hofmana, lecz zwraca uwagę w jego dziełach, jako tło dopowiadające często nastrój towarzyszący przedstawianej scenie. W czasie pobytu artysty na Bliskim Wschodzie powstały bardzo udane studia pejzażowe świadczące o jego wrażliwości na otaczający krajobraz.

Po zamieszkaniu w Szklarskiej Porębie starszy, schorowany już artysta nadal podejmuje ulubione tematy. Jego twórczość nie tchnie już świeżością. Jest słabsza niż w poprzednich okresach. Powstaje wiele portretów głównie dziecięcych, które w latach 20. XX w. stały się jego specjalnością, podejmuje sporo prac do pobliskich kościołów. Do najlepszych prac o tematyce religijnej z tego okresu należą, namalowany w 1953 r. dla kościoła w Szklarskiej Porębie Górnej, cykl czterech Ewangelistów, oraz tryptyk Adoracja Dzieciątka z 1957 r. z kościoła w Szklarskiej Porębie Dolnej.

Umarł zostawiając po sobie obfity plon malarski. Nie sposób podać liczby stworzonych przez niego obrazów. Z pewnością liczba ich sięga rzędu tysięcy. Jego niezwykła płodność przyczyniła się też w dużym stopniu do dyskredytowania jego twórczości. Pisał Jan Sztaudynger: „Największym wrogiem Hofmana jest jego zaiste czeska pracowitość. Maluje on bez względu na porę dnia i roku. Bez względu na to czy ma, czy nie ma odpowiedniego modela. I przez to obok płócien natchnionych ma on na swoim koncie zapisanych wiele utworów słabszych i mniej udanych. Te płótna przysłoniły niejednemu z krytyków całokształt twórczości Hofmana i stały się przyczyną sądów dlań krzywdzących. Tym bardziej, że ukazała się pewna liczba falsyfikatów.” ^[1]

Obrazy Hofmana znajdują się we wszystkich ważniejszych zbiorach malarstwa polskiego. Szczególnie liczne i wartościowe są kolekcje jego obrazów w Muzeach Narodowych w Krakowie, Poznaniu i Warszawie, około stu obrazów z okresu szklarskoporębskiego posiadają domy zakonne ojców franciszkanów Prowincji Krakowskiej. Franciszkanie opiekują się kościołami parafialnymi w Szklarskiej Porębie. Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze zgromadziło kolekcję 41 obrazów i 88 szkiców i rysunków. Wybór obrazów z jeleniogórskiej kolekcji można oglądać w Muzeum Dom C. i G. Hauptmanów w Szklarskiej Porębie Średniej Oddziale Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze.

Przypisy

^[1] J. Sztaudynger, Malarz wewnętrznego blasku, W: Odra nr 34, Katowice 1947, s. 1.

Literatura:

1. Bogusław. Portret z pamięci. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971.
2. Wolniewicz-Mierzwińska Elżbieta. Sylwetka Wlastimila Hofmana w świetle jego pamiętnika. Biuletyn Historii Sztuki R. 50, nr 3, 1979. s. 263-274.
3. Kułakowska Katarzyna Szymczak Henryk. Wlastimil Hofman wystawa malarstwa lipiec -wrzesień 1980 (katalog wystawy zorganizowanej przez Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze), Jelenia Góra 1980.
4. Wolniewicz-Mierzwińska Elżbieta. Wlastimil Hofman - Twórczość do roku 1939. W: Dzieła czy kicze. praca zbiorowa pod red.: E. Grabskiej i T. S. Jaroszewskiego, Warszawa 1981. s. 388-497.
5. Sztuka polska XIX i XX w. z kolekcji Jerzego Karáska ze Lvovic. (katalog wystawy w Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie, Muzeum - Pomnik Piśmiennictwa Narodowego w Pradze i Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1988), część I i II, Warszawa 1988.
6. Wojtasik – Seredyszyn Łucja. Wlastimil Hofman. Malarstwo ze zbiorów oo. franciszkanów (katalog wystawy w Muzeum Miedzi w Legnicy) Legnica 1999. ISBN 83-908681-8-0.
7. Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. ISBN 83-907423-9-X.

Spis ilustracji

Prace:

1. Wlastimil Hofman, „Spowiedź”, olej, płótno, 1905 r., właściciel Muzeum Narodowe w Warszawie, rep. za: Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. s. 61
2. Wlastimil Hofman, „Koncert”, płótno, olej, właściciel Muzeum Narodowe w Krakowie, rep. za: Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. s. 63.
3. Wlastimil Hofman, „Pożegnanie z Pragą (Portret Ady)”, karton, olej, 1915 r., zbiory prywatne, rep. za: Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. s. 65.




W Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze




4. Wlastimil Hofman, „Autoportret”, płótno, olej, właściciel Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, rep. za: Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. s. 77.
5. Wlastimil Hofman, „Dziewczyna z księgą”, tektura, olej, 1922 r. właściciel Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, rep. za: Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. s. 78.
6. Wlastimil Hofman, „Autoportret z czaszką”, płyta pilśniowa, olej, 1957 r. właściciel Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, rep. za: Obrazy Wlastimila Hofmana z kolekcji polskich i czeskich. Jelenia Góra Szklarska Poręba 2003. s. 107.

Fotografie:

1. Wlastimil Hofman, fot. 1929 r., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
2. Wlastimil i Ada Hofmanowie w Wenecji, 1935 r., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
3. Wlastimil i Ada Hofmanowie w ogrodzie przed domem w Krakowie, 1936 r., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
4. Hofmanowie z gospodynią Kasią przed domem w Szklarskiej Porębie, 1952 r. właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
5. Wlastimil Hofman przy pracy, 1960 r., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
6. Wlastimil Hofman z żoną i dziecięcymi modelami, 1961 r., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
7. Wlastimil Hofman, „Domek w którym mieszkam", rysunek piórkiem, 1947 r., właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze

Katarzyna Kułakowska