Prawnik i polityk, poseł na Sejm I, II, III kadencji, sędzia Trybunału Konstytucyjnego, nauczyciel akademicki.

Urodził się w Warszawie tuż przed wybuchem II wojny światowej, 2 sierpnia 1939 r. Choć pod koniec okupacji był zaledwie kilkuletnim dzieckiem, utkwiły mu w pamięci żydowskie dzieci żebrzące o chleb oraz widoczne z praskiego brzegu Wisły dymy nad warszawskim gettem. Zapamiętał też ucieczkę całej swej rodziny przed grożącym ojcu aresztowaniem przez gestapo w maju 1944 roku. Na opuszczenie warszawskiego mieszkania mieli dosłownie sekundy. Kilkanaście miesięcy później, we wrześniu 1945 r. wraz z rodziną trafił do Jeleniej Góry. Matka 6-letniego wówczas Jerzego zatrudniona została w Urzędzie Ziemskim w Sobieszowie. Początkowo zamieszkali w Jeleniej Górze przy ulicy Kraszewskiego a później przenieśli się do Łomnicy. Mały Jurek zdążył jeszcze chodzić do szkoły w Wojanowie, a po dwóch latach rodzina powróciła do Warszawy. Jerzy Ciemniewski z sentymentem wspominał swój jeleniogórski powojenny epizod oraz późniejsze posłowanie z okręgu jeleniogórsko-legnickiego.

W 1962 roku ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1963-1969 był pracownikiem naukowym na tym wydziale. Następnie został przyjęty do Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk gdzie uzyskał stopień doktora. W 1983 roku był współzałożycielem Komitetu Helsińskiego w Polsce. W 1989 roku na podstawie dorobku naukowego i rozprawy pt. System delegacki na tle ewolucji ustroju politycznego SFR Jugosławii uzyskał tytuł doktora habilitowanego w dziedzinie prawa konstytucyjnego. Publikował teksty prawnicze w prasie podziemnej. Działał w „Solidarności” od 1980 do 1989 roku oraz uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu jako członek zespołu do spraw Prawa i Wymiaru Sprawiedliwości. Zawodowo był związany z Instytutem Nauk Prawnych PAN, gdzie doszedł do stanowiska docenta. Był także profesorem nadzwyczajnym Wyższej Szkoły Finansów i Prawa oraz wykładowcą w Krajowej Szkole Administracji Publicznej w Warszawie.

W latach 1989-1991 zajmował stanowisko podsekretarza w Urzędzie Rady Ministrów w rządzie pierwszego premiera Tadeusza Mazowieckiego. W latach 1991-1998 z ramienia Unii Demokratycznej i Unii Wolności sprawował mandat poselski. Był m.in. członkiem Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, która opracowała i doprowadziła do uchwalenia w kwietniu 1997 r. pierwszej pełnej ustawy konstytucyjnej po przełomie ustrojowym. Od 1998 roku Jerzy Ciemniewski był sędzią Trybunału Konstytucyjnego. Po zakończeniu kadencji sędziego TK w 2007 r. przeszedł w stan spoczynku. Następnie zaangażował się w działalność Konserwatorium „Doświadczenie i przyszłość”.

W 2010 roku prezydent Bronisław Komorowski odznaczył Jerzego St. Ciemniewskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2014 roku na jego cześć wydano publikację pt. Konstytucja, rząd, parlament. Księga jubileuszowa Profesora Jerzego Ciemniewskiego. W marcu 2016 szef Kancelarii Sejmu odwołał cały skład Komitetu Redakcyjnego czasopisma „Przeglądu Sejmowego”, gdzie Jerzy Ciemniewski był zastępcą redaktora naczelnego.

Był osobą o wybitnej i rozległej wiedzy z zakresu prawa konstytucyjnego. Podczas jego wizyty w Jeleniej Górze w kwietniu 2016 roku spotkał się z mieszkańcami w Książnicy Karkonoskiej. W toku spotkania jedno z pytań brzmiało: czy zdaniem byłego sędziego Trybunału współcześnie Polska znalazła się w stanie kryzysu konstytucyjnego – Zdecydowanie tak. To jest bardzo niebezpieczne zjawisko – kategorycznie odpowiedział sędzia Jerzy Ciemniewski – Zanim jednak odniosę się do konfliktu o Trybunał chciałbym wyjaśnić czym prawdziwa Konstytucja różni od wszelkich innych aktów prawnych. Ta różnica jest zasadnicza. Konstytucja to jest akt, którego główne zapisy w gruncie rzeczy adresowane są do władzy. Podkreślam do władzy, a nie do obywateli. To konstytucja wyznacza władzy państwowej granice w ramach których ta władza może działać i w jaki sposób innymi aktami prawnymi wiązać obywateli. Jeśli się dokładnie przyjrzeć to ustawy, rozporządzenia, generalnie akty prawne niższej rangi nakładają na obywateli różne obowiązki. Dotyczą one np. podatków, ruchu drogowego, przepisów karnych i wielu, wielu innych spraw. Tworzone akty prawne niższego rzędu określają sytuację obywatela wobec władzy i ustalonego porządku. Natomiast Konstytucja zobowiązuje całą władzę, a więc władzę ustawodawczą, władzę wykonawczą jak i władzę sądowniczą do postępowania według zasad i praw opisanych w tejże konstytucji. Przepisy odnoszące się do organizacji państwa to sprawą drugoplanowa.

Na spotkaniu padło tam jeszcze jedno ciekawe pytanie – Czy trybunał zajmuje się także sprawami zgłaszanymi przez zwykłych obywateli? Zdecydowanie tak. Tak zwane skargi konstytucyjne zgłaszane są przez indywidualnych obywateli. Dzieje się tak wówczas, gdy ktoś uważa, że zastosowano wobec niego ustawę, w jego odczuciu, niezgodną z konstytucją. Instytucja skargi konstytucyjnej daje obywatelowi szansę uzyskania rozstrzygnięcia czy wyrok lub decyzje jakie wobec niego orzeczono oparte były o ustawy lub inne przepisy pozostające w zgodzie z konstytucją. Połowa wszystkich spraw jakie trafiają do TK to właśnie obywatelskie skargi konstytucyjne. Dzieje się tak mimo iż w naszym systemie prawnym jest pewne ograniczenie w zgłaszaniu takich skarg. Zakwestionowanie przez obywatela ustawy lub innego przepisu nie może być abstrakcyjne. W polskim prawie możliwość zgłoszenia skargi konstytucyjnej ma tylko osoba, która wcześniej w procedurze sądowej lub administracyjnej otrzymała ostateczne, prawomocne rozstrzygnięcie. Nie ulega żadnej wątpliwości, że jeśli Polska ma pozostać demokratycznym państwem prawa, niezbędny jest sprawnie i skutecznie działający Trybunał Konstytucyjny. Dotyczy to zarówno ogólnych zasad funkcjonowania państwa, jak i spraw wnoszonych przez obywateli w formie skarg konstytucyjnych.

Jerzy Ciemniewski zmarł 11 stycznia 2018 roku. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Źródła:

1. Jerzy Ciemniewski [hasło], https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Ciemniewski [dostęp: 2021-11-24].
2. Tomasz Kędzia. „Wspomnienie o Jerzym Ciemniewskim”. Nowiny Jeleniogórskie 2018.
3. Autor fotografii: Tomasz Kędzia.

Spis fotografii:

1. Jerzy Stanisław Ciemniewski.
2. Jerzy Ciemniewski oraz Marcin Zawiła w Książnicy Karkonoskiej, kwiecień 2016.
3. Wręczenie bukietu kwiatów żonie Sławomira Ciemniewskiego przez Marcina Zawiłe, Książnica Karkonoska, kwiecień 2016
4. Spotkanie ze Stanisławem Ciemniewskim, Książnica Karkonoska, kwiecień 2016.
5. Spotkanie ze Stanisławem Ciemniewskim, Książnica Karkonoska, kwiecień 2016.

Autor: Tomasz Kędzia

Publikacje z udziałem Jerzego Ciemniewskiego:

1. Tymczasowe regulaminy Skupsztiny SFRJ i jej izb / tł. Jerzy Ciemniewski. - Warszawa : [b.w.], 1974.
2. Konstytucja Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii / przeł. i wstępem opatrzył Jerzy Ciemniewski. - Wrocław : Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1975.
3. Ustawa w jugosłowiańskim systemie konstytucyjnym / Jerzy Ciemniewski. - Wrocław : Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1977.
4. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej 1947-1952 / pod red. Mariana Rybickiego ; aut. Jerzy Ciemniewski [i in.] ; Inst. Państwa i Prawa PAN. - Wrocław : Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1977.
5. Związek Komunistów Jugosławii i opozycja w latach 1948-1975 / tł. cyklu art. F. Muhi 'a opubl. w "Borbie" w 1975 r. ; przekł. J. Ciemniewskiego ; wstępem opatrzył Stanisław Gebethner ; Instytut Nauk Politycznych Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Pracownia Informacji i Dokumentacji. - Warszawa : UW, 1977.
6. Prawa obywatelskie, praworządność, system przedstawicielski / materiał przygotował zespół: Jerzy Ciemniewski, Jan Górski, Jacek Kurczewski, Jerzy Stembrowicz, Andrzej Wielowieyski, Janina Zakrzewska. - Warszawa : Ośrodek Prac Społeczno-Zawodowych, [1981].
7. System przedstawicielski : referat na ogólnopolską doroczną sesję prawa konstytucyjnego / Janina Zakrzewska, Jerzy Ciemniewski ; Inst. Państwa i Prawa PAN. - Warszawa : [b.w.], 1981.
8. Ajnenkiel, Andrzej (1931-2015), Ciemniewski, Jerzy (1939-2018). Samorząd terytorialny. Cz. 1 / [Paweł Stelm, Maciej Dębski]. - Warszawa : Biblioteka Tygodnika Wojennego, [1984].
9. Ajnenkiel, Andrzej (1931-2015), Ciemniewski, Jerzy (1939-2018). Samorząd terytorialny. Cz. 2 / [Paweł Stelm, Maciej Dębski]. - Warszawa : Biblioteka Tygodnika Wojennego, [1984].
10. Studia nad rządem PRL w latach 1952-1980 / pod red. Mariana Rybickiego ; aut. Jerzy Ciemniewski [i in.] ; Inst. Państwa i Prawa PAN. - Wrocław : Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1985.
11. System delegacki na tle ewolucji ustroju politycznego Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii / Jerzy Ciemniewski. - Wrocław [etc.] : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988. - (Prace Habilitacyjne / Polska Akademia Nauk. Instytut Państwa i Prawa)
12. Legal aspects of a new European infrastructure / ed. by Arie Bloed and Wilco de Jonge, Jerzy Ciemniewski [i in.]. - Utrecht : Europa Instituut : Nederlands Helsinki Comité, 1992. - ISBN 9080117811.
13. Constitutionalism in East Central Europe : discussions in Warsaw, December 14-15, 1992; Budapest, December 17-18, 1992; Prague, January 28-29, 1993; Bratislava, January 25-26, 1993 / ed. by Irena Grudzińska-Gross ; transcr. prep. with the coll. of Paula Sawicka, Jerzy Ciemniewski [i in.]. - Bratislava : Czecho-Slovak Comm. of the European Cultural Found, 1994. - ISBN 8085681072.
14. Honor oficera / Jerzy Ciemniewski ; rozm. przepr. Jerzy Sławomir Mac // W: Wprost (Poznań). 1996, nr 35, s. 18.
15. The new Polish constitution : a welfare state constitution or a liberal state constitution? / Jerzy Ciemniewski // W: Droit Polonais Contemporain. 1996, nr 1/4, s. 103-108.
16. Weto obywatelskie / Jerzy Ciemniewski ; rozm. przepr. Dobrochna Kędzierska, Jerzy Sławomir Mac // W: Wprost (Poznań). 1996, nr 50, s. 17-18.
17. Argumenty za, argumenty przeciw : dyskusja przed referendum / Zbigniew Romaszewski, Jerzy Ciemniewski, Maciej Bednarkiewicz, Aleksander Bentkowski ; rozm. przepr. Szczęsna Milli, Jerzy Pilczyński // W: Rzeczpospolita (Wyd. zasadnicze). 1997, nr 108, s. 3.
18. Agentura wpływu, czy bezmyślność : politycy o bezprecedensowej wypowiedzi ministra Siemiątkowskiego / Jerzy Ciemniewski, Zbigniew Bujak, Krzysztof Kamiński, Ryszard Bugaj, Danuta Waniek, Krzysztof Kozłowski, Janusz Onyszkiewicz ; oprac. Anna Abramczyk, Mirosław Kasprza // W: Prawo i Życie. 1997, nr 9, s. 7.
19. Ile praw, ile władzy : dyskusja przed referendum / Piotr Andrzejewski, Kazimierz Działocha, Józef Krukowski, Jerzy Ciemniewski ; oprac. Jerzy Pilczyński, Szczęsna Milli // W: Rzeczpospolita (Wyd. zasadnicze). 1997, nr 114, s. 3.
20. Kto to napisał : nasza ankieta: twórcy konstytucji / Piotr Andrzejewski, Wojciech Borowik, Marek Borowski, Jerzy Ciemniewski, Kazimierz Działocha, Maria Kurnatowska, Irena Lipowicz, Jerzy Madej, Tadeusz Mazowiecki, Janusz Szymański ; oprac. Janina Paradowska // W: Polityka (Warszawa , 1957). 1997, nr 14, s. 28, 30, 32.
21. Przeziębiona demokracja? / Zbigniew Stawrowski, Jan Rokita, Jerzy Ciemniewski, Karol Modzelewski, Wiesław Chrzanowski, Maciej Zięba // W: Znak (Kraków). 0044-488X. 2000, nr 1, s. 101-120.
22. Nowym posłom pod rozwagę : parlamentarzysta decyduje, legislator formułuje / Jerzy Ciemniewski ; rozm. przepr. Janina Kotłowska-Rudnik // W: Rzeczpospolita (Wyd. zasadnicze). 2005, nr 245, s. C3.
23. "Rozdział funkcji Prokuratora Generalnego od stanowiska Ministra Sprawiedliwości" : sesja naukowa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 9 października 2007 / Krzysztof Parulski, Andrzej Zoll, Leszek Kubicki, Bolesław Kurzępa, Stanisław Waltoś, Jacek Tylewicz, Andrzej Rzepliński, Krzysztof Grajewski, Jerzy Ciemniewski, Sylweriusz Królak, Teresa Romer, Mariusz Paplaczyk. // W: Prokurator. 2007, nr 3/4, s. 9-48.
24. Nowela konstytucyjna z 29 grudnia 1989 r. / Jerzy Ciemniewski // W: Przegląd Sejmowy. R. 17, (2009), nr 3, s. 27-46.
25. Spotkanie dyskusyjne w redakcji "Przeglądu Sejmowego" na temat sądowej kontroli konstytucyjności prawa : Warszawa, 25 marca 2009 r. / Bogusław Banaszak, Wojciech Sokolewicz, Lech Morawski, Jerzy Ciemniewski, Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz, Maria Kruk, Anna Łabno, Piotr Tuleja, Marek Piechowiak, Krzysztof Wójtowicz, Jerzy Zajadło, Paweł Sarnecki, Marek Smolak, Jadwiga Potrzeszcz, Włodzimierz Gromski, Marek Zubik, Marcin Wiącek ; [oprac.] Mirosław Granat // W: Przegląd Sejmowy. R. 17, (2009), nr 4, s. 257-287.
26. Dwuizbowość w systemie konstytucyjnym III Rzeczypospolitej / Jerzy Ciemniewski // W: Przegląd Sejmowy. R. 18, (2010), nr 5, s. 53-70.
27. Wojciech Sokolewicz (1931-2012) : wspomnienie / Jerzy Ciemniewski // W: Przegląd Sejmowy. R. 20, (2012), nr 2, s. 9-12.
28. Sankcje w systemie prawa : praca zbiorowa / pod red. Jerzego Ciemniewskiego, Leona Tyszkiewicza, Heleny Żakowskiej-Henzler ; Wyższa Szkoła Finansów i Prawa w Bielsku-Białej. - Bielsko-Biała : Wyższa Szk. Finansów i Prawa w Bielsku-Białej, 2013.
29. Konstytucja, rząd, parlament : księga jubileuszowa profesora Jerzego Ciemniewskiego / pod red. Piotra Radziewicza i Jana Wawrzyniaka. - Warszawa : Wydaw. Sejmowe 2014.
30. Spotkanie dyskusyjne w redakcji "Przeglądu Sejmowego" na temat "Prezydent a rząd" / Piotr Tuleja, Jerzy Ciemniewski, Marian Grzybowski, Andrzej Szmyt, Dariusz Dudek, Janusz Trzciński, Maria Kruk-Jarosz, Jerzy Kuciński, Krzysztof Wójtowicz, Jarosław Szymanek, Grzegorz Kuca, Andrzej Bałaban ; oprac. Ewa Ćwiękała // W: Przegląd Sejmowy. R. 24, (2016), nr 2, s. 179-232.

Publikacje o Jerzym Ciemniewskim:

1. Kruk, Maria (1939- ). Jerzy Ciemniewski (1939-2018) / Maria Kruk // W: Państwo i Prawo. R. 73, (2018), z. 7, s. 121-125.
2. Łętowska, Ewa (1940- ). Profesor Jerzy Ciemniewski 1939-2018 : w poszukiwaniu czasu nieutraconego / Ewa Łętowska ; Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk // W: Przegląd Konstytucyjny. 2018, nr 1, s. 5-11.
3. Szymanek, Jarosław (politolog). Jerzy Ciemniewski (1939-2018) : wspomnienie / Jarosław Szymanek // W: Przegląd Sejmowy. R. 26, (2018), nr 1, s. 11-12.