Pilot doświadczalny

Hanna Margarete Maria Therese Reitsch, urodziła się 29 marca 1912 r. w Jeleniej Górze (Hirschberg). Jej dom rodzinny stanowiła kamienica przy obecnej ul. Bankowej 11. Sama ulica zmieniała kilkakrotnie swą nazwę, w kolejności: Promenade (1863-1933), Adolf-Hitlerstrasse (1933-1945), al. Wolności (1945-1949); al. 15 Grudnia (1949-1993), ul. Bankowa od 1993 r.

Hanna Reitsch była najsłynniejszym niemieckim pilotem-oblatywaczem, akrobatką lotniczą, a przede wszystkim znanym szybownikiem, wielokrotną mistrzynią Niemiec, Europy i Świata w tej dziedzinie. Zaliczana jest dziś do 100 największych postaci światowego lotnictwa.

Rodzicami Hanny byli dr medycyny, okulista, Willi Paul Reitsch oraz jego żona Emilie Therese Anna Maria z domu Helf-Hibles von Alpenheim, pochodząca z austriackiego Tyrolu. Zajmowała się ona prowadzeniem domu i choć była katoliczką, to Hannę wychowywano w duchu ewangelickim. Ojciec Hanny od 1910 r. prowadził prywatną praktykę okulistyczną. Reitschowie posiadali troje dzieci. Oprócz Hanny był to jej starszy brat Kurt Paul urodzony 16 września 1910 r., oraz młodsza od niej siostra Maria Margareta Dorota urodzona 30 listopada 1916 r.

Hanna Reitsch w 1930 r. zdała egzamin maturalny w jeleniogórskim gimnazjum realnym, a następnie kontynuowała naukę w Kolonialnej Szkole dla Kobiet, a w 1931 r. podjęła studia medyczne w Berlinie, kontynuowane od 1932 r. w Kiel. Studiów tych jednak nie ukończyła. Jej prawdziwą i jedyną pasją, od co najmniej 15 roku życia, było latanie. Dlatego też zaraz po maturze zapisała się na kurs szybowcowy, do otwartej na przełomie lat 1923/1924 szkoły szybowcowej w pobliskim Jeżowie Sudeckim (Grunau). Tu też w 1928 r. powstały zakłady produkcji szybowców. Pierwszych lekcji pilotażu młodej adeptce szybownictwa udzielał instruktor Pit van Husen. Choć była jedyną kobietą i nie dawano jej taryfy ulgowej, radziła sobie doskonale, okazując się najzdolniejszym uczestnikiem szkolenia. Zwrócił na nią uwagę sam Wolf Hirth, szef szkoły i sława niemieckiego szybownictwa, który zaczął udzielać jej indywidualnych lekcji. Hanna ukończyła kurs szybowcowy w 1930 r. Potem, w 1932 r. w Berlinie, ukończyła kurs pilotażu zdobywając licencję pilota samolotowego.

Dość szybko, dzięki talentowi i niezwykłej pracowitości, Hanna Reitsch osiągnęła znaczne sukcesy sportowe, bijąc wiele rekordów kraju i świata. Już latem 1933 r. podczas zwykłego lotu nowym szybowcem Grunau-Baby dość nieoczekiwanie pobiła rekord wysokości (2.300 m), a w dodatku wylądowała szybowcem awaryjnie na Równi pod Śnieżką. Tego samego roku zatrudniono ją w filmie jako dublerkę i kaskaderkę. W 1934 r. wyruszyła zaś z niemiecką wyprawą szybowcową do Ameryki Południowej. Podczas tej wyprawy utrzymała się w powietrzu ponad trzy godziny, za co otrzymała Srebrny Medal Szybownika. Była wówczas pierwszą kobietą na Świecie, która otrzymała to wyróżnienie. W czerwcu 1934 r., po powrocie z Ameryki, Hanna Reitsch rozpoczęła pracę w Niemieckim Instytucie Badawczym Szybownictwa (Deutsche Forschunsinstitut für Segelflug). Wkrótce (1935) otrzymała tam stanowisko oblatywacza. W 1937 r., wraz z pięcioma kolegami, dokonała pierwszego w dziejach przelotu szybowcem nad Alpami, bijąc rekord wysokości (4000 m) oraz długości lotu (ponad 160 km). Od tego momentu stała się osobą bardzo znaną w Niemczech oraz w świecie. Niezwykłą, jak na kobietę, karierą Hanny Reitsch interesowały się całe Niemcy. Była wszak zaprzeczeniem tradycyjnej niemieckiej kobiety, której miejsce – zwłaszcza w okresie hitlerowskim – określało dość pogardliwe stwierdzenie: „Kirche, Kinder, Küche” – „Kościół, dzieci, kuchnia”. Nazywano ją „Heroiną III Rzeszy”, stała się bardzo popularna. Weszła „na salony”, zaprzyjaźniając się z wieloma najwyższymi funkcjonariuszami III Rzeszy. Jej przyjacielem, jeszcze od 1932 r., był też Wernher von Braun.

Jednak sukcesy sportowe nie zaspokajały jej ambicji lotniczych. Szukając nowych wrażeń, a także źródeł zarobkowania, pracowała nie tylko jako kaskader lotniczy w filmach, aż wreszcie została profesjonalnym pilotem-oblatywaczem w Luftwaffe, pierwszą kobietą na takim stanowisku. Zdobyła laury mistrzowskie w akrobatyce lotniczej. Testowała pierwsze helikoptery (w 1938 r. Focke-Achgelis FW 61), samoloty odrzutowe, załogowe bomby latające V-1, szybowce transportowe. Jej niezwykłe poświęcenie, wysiłek połączony z talentem, jak również podejmowane ryzyko, pozwoliły konstruktorom na wyeliminowanie wielu wad konstrukcyjnych, co niewątpliwie uratowało życie wielu późniejszym użytkownikom rozmaitych statków powietrznych. Jako pilot-oblatywacz przyczyniła się też do rozwoju techniki lotniczej, sugerując wiele rozwiązań technicznych, lub zwracając uwagę konstruktorom tych maszyn na ich błędy i niedociągnięcia.

Hanna Reitsch była osobistą przyjaciółką wielu najwyższych rangą funkcjonariuszy III Rzeszy. Otrzymała honorowy stopień „kapitana lotnictwa”, za zasługi jako oblatywacz dla Luftwaffe, odznaczona została ponadto specjalną diamentową odznaką pilota, a także Krzyżem Żelaznym II klasy (28 marca 1941 r.), jako druga w historii Niemiec kobieta. Nieco później, bo dnia 4 kwietnia 1941 r. władze Jeleniej Góry obdarzyły ją honorowym obywatelstwem, a nadanie tego tytułu przerodziło się w wielką manifestację wszystkich mieszkańców miasta na cześć Hanny. Dnia 30 października 1942 r., podczas oblatywania samolotu rakietowego Me 163B Komet, miała wypadek i doznała ciężkich obrażeń. Zdarzenie to stało się jednak przyczyną jej kolejnego wyróżnienia. Od samego Adolfa Hitlera, w uznaniu jej zasług dla niemieckiego lotnictwa, otrzymała Krzyż Żelaznym I klasy.

Hanna Reitsch nigdy nie była członkinią partii nazistowskiej. Była jednak zafascynowana ideologią narodowego socjalizmu. Wszyscy jej przyjaciele i bliscy oraz ludzie, którym zawdzięczała swoją karierę lotniczą, byli zwolennikami tego prądu, praktycznie nie znała innej ideologii, a tą utożsamiała z Niemcami, którym pragnęła służyć do końca. Pracę na rzecz zwycięstwa hitlerowskich Niemiec uważała za swój patriotyczny obowiązek. Była w tym tak zapamiętała, iż w lutym 1944 r. stała się autorką pomysłu stworzenia niemieckiej „Eskadry Samobójców”, wzorującej się na japońskich kamikadze. Jej pomysłu nie zrealizowano. Podejmowała się jednak innych specjalnych zadań i misji. W 1945 r. odbywała m.in. loty kurierskie między oblężonym Wrocławiem a Berlinem. Wreszcie poleciała z gen. Greimem do oblężonego Berlina i przez trzy dni przebywała w bunkrze Hitlera. Skąd, jako ostatnia osoba 29 kwietnia 1945 r. wydostała się samolotem z oblężenia.

Po wojnie, w związku ze swoimi przekonaniami, a także faktem, iż była jedną z nielicznych osób, które żywe opuściły w ostatnich dniach wojny bunkier Hitlera, była więziona 15 miesięcy przez Amerykanów. Następnie unieważniono jej licencję pilota, co było dla niej prawdziwą tragedią. Nie posiadając źródeł utrzymania Reitsch zajęła się wówczas spisywaniem wspomnień, które ukazały się w 1951 r., przynosząc jej pieniądze i satysfakcję. Prawdziwą jednak radość przyniosło jej zniesienie w 1952 r. przez aliantów zakazu uprawiania przez Niemców sportów szybowcowych, oraz przywrócenie jej licencji pilota, co umożliwiło jej powrót za stery.

Od 1952 r. Hanna Reitsch zaczęła działać bardzo aktywnie na rzecz odbudową sportu szybowcowego w Niemczech. Uczestniczyła z sukcesami w szybowcowych mistrzostwach kraju i świata, bija kolejne rekordy. Zdobyła również swoje pierwsze diamenty, czyli odznaki szybowcowe. Rozpoczęła też pracę oblatywacza w wytwórni Focke-Wulfa. Jednak w 1958 r. skonfliktowała się z władzami Aeroklubu Niemieckiego, które nie ujęły się za nią wobec decyzji władz polskich, nie dopuszczających jej do uczestnictwa w rozgrywanych w Lesznie mistrzostwach szybowcowych. Urażona opuściła Niemcy na wiele lat. Najpierw propagowała szybownictwo w Indiach, a następnie, w latach 1962-1966, prowadziła szkołę szybowcową w Ghanie, czyniąc to na osobiste zaproszenie ówczesnego prezydenta tego kraju Kwame Nkrumaha. W 1968 r. wystartowała w Śmigłowcowych Mistrzostwach Niemiec. W następnych latach biła kolejne rekordy szybowcowe, np. w 1978 r. światowy rekord przelotu docelowo-powrotnego (715 km). Otrzymała też wiele zaszczytnych wyróżnień. W 1972 r. została członkiem honorowym Amerykańskiego Stowarzyszenia Pilotów Doświadczalnych (Society of Experimental Test Pilots) i Niemieckiego Związku Pilotów-Weteranów, zaś Niemieckie Stowarzyszenie Kobiet-Pilotów wybrało ją na swoją wiceprzewodniczącą. Pisała też kolejne książki o swoich podniebnych wyczynach. Umarła dnia 24 sierpnia 1979 r. i została pochowana w Salzburgu w Austrii, przy grobach członków swojej najbliższej rodziny. Sama nigdy nie założyła własnej rodziny, nie miała męża ani dzieci. Jej jedyną i prawdziwą miłością było bowiem lotnictwo, i tak naprawdę to jemu poświęciła całe swoje życie.

Ivo Łaborewicz

Polska bibliografia prac poświęconych Hannie Reitsch

1. „Kuryer Jeleniogórski” 1997, nr-y: 11–21. Publikowane tu były fragmenty pamiętnika Hanny Reitsch.
2. Grunau – Jeżów. Kronika gminy, pod red. E. Dudka, A. Lityńskiej i A. Borzęckiej, Jelenia Góra 1999, s. 63–73 (fragmenty wspomnień pilotki)
3. Łaborewicz Ivo. Hanna Reitsch – szybując nad Karkonoszami, „Sudety”, 2003, nr 5(26), s. 32-33.
4. Piszkiewicz Denis. Podniebne loty Hanny Reitsch. Biografia najsłynniejszej pilotki Luftwaffe, Warszawa 2000, s. 172.
5. R. Witkowski. Reitsch, „Lotnictwo”, 1994, 1-15 października, nr 19, s. 40-44.

W Internecie

1. Sporoń Henryk. Hanna Reitsch - pionierka lotnictwa. "Silesia Superior" 2002, nr 1. [online]. [dostęp: 6 marca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.silesiasuperior.com/01/HenrykSporon_HannaReitsch.htm.
2. Sporoń Henryk. Hanna Reitsch - pionierka lotnictwa. "Silesia Superior" 2002, nr 2. [online]. [dostęp: 6 marca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.silesiasuperior.com/02/HenrykSporon_HannaReitsch2.htm.html.
3. Hanna Reitsch. [online]. Wikipedia : The Free Encyclopedia [dostęp: 6 marca 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://en.wikipedia.org/wiki/Hanna_Reitsch.