Pisarz, poeta, popularyzator wiedzy przyrodniczej, ówczesny "Hoimar von Ditfurth".

Wilhelm Bölsche pochodził z Kolonii. Urodził się w rodzinie redaktora „Kölnische Zeitung” (Gazeta Kolońska). Studiował historię sztuki, filozofię i archeologię na uniwersytetach w Bonn i Paryżu. Po studiach przeniósł się do Berlina, gdzie pracował w redakcji "Freie Bühne" (Wolna Trybuna). W 1890 r. założył rodzinę. Był aktywnym członkiem berlińskiej bohemy, która skupiała się w kręgu twórców zwanym „Friedrichshagener Dichterkreis” (Krąg poetów z Friedrichshagen). Należało do niego wielu wybitnych twórców reprezentujących wiele kierunków sztuki i nauki a także narodowości m.in. bracia Carl i Gerhart Hauptmannowie, August Strindberg, Stanisław Przybyszewski, Knut Hamsun, Bruno Wille. Wierny ideałom naturalizmu był członkiem „Deutscher Monistenbund” (Niemiecki Związek Monistów) organizacji krzewiącej nowoczesną wiedzę przyrodniczą opozycji do dogmatów chrześcijaństwa. Należał także do „Gesellschaft für Rassenhygiene” (Towarzystwa Higieny Rasowej). Jego pierwsze powieści nie odniosły sukcesu. Zajął się więc wygłaszaniem wykładów i prelekcji o tematyce przyrodniczej w Towarzystwie Kształcenia Robotników. Przelawszy treść wykładów na papier odniósł sukces. Zapoczątkowała go książka „Liebesleben in der Natur” (Miłość w przyrodzie) wydana w latach 1898-1902. W 1893 r. rozpadło się jego pierwsze małżeństwo. Ożenił się powtórnie i wyjechał na zaproszenie braci Hauptmannów do Szklarskiej Poręby. Od 1903 r. posiadał tu dom, w którym zwykł początkowo spędzać tylko lato. Tu współtworzył lokalną „karkonoską bohemę” razem z Hauptmannami, Alfredem Koeppenem, Alfredem Nickischem i in. Żył i tworzył w cieniu Karkonoszy do końca życia. Zmarł w przeddzień wybuchu II wojny światowej. Pochowany został w Berlinie.

Najkrócej można określić tę postać jako pierwowzór takich popularyzatorów nauk przyrodniczych jak Hoimar von Ditfuth, Vitus B. Dröscher czy sir David Attenborough. Choć sam nie był przyrodnikiem, posiadał rozległą wiedzę w tym zakresie, którą dzielił się z czytelnikami. Wydał, bądź zredagował ok. 100 tytułów. Wiele z nich tłumaczono na inne języki, m. in. na polski. Był zagorzałym zwolennikiem teorii ewolucji. Cechowała go łatwość przekazywania informacji zarówno w formie pisanej jak i mówionej. Jego popularnonaukowe książki ukazywały się w milionowych nakładach. Prócz nich pisał powieści, eseje, redagował dzieła klasyków literatury i nauk przyrodniczych: J. W. Goethe’go, H. Heine’go, A. Humboldta.

Wilhelm Bölsche był nie tylko popularyzatorem wiedzy przyrodniczej ale także jej obrońcą, szczególnie przyrody i lokalnej kultury Karkonoszy. Jego apele nie straciły na ważności do dziś. Grań dzieląca Śnieżne Kotły, zwana dziś popularnie Grzędą od 1931 r. nosiła oficjalną nazwę "Bölsche-Grat" (Grań Bölsche’go). W Szklarskiej Porębie zorganizował wystawę przyrodniczą, która miała się stać zalążkiem muzeum przyrodniczego. Tworzące ją zbiory uległy rozproszeniu po II wojnie światowej. Bogate archiwum Wilhelma Bölsche’go znajduje się obecnie w Dziale Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.

Wielu wybitnych przyrodników XX w., szczególnie niemieckich, a są wśród nich także nobliści (Konrad Lorenz), przyznaje się do fascynacji dziełami Wilhelma Bölsche’go. Wyrazem jego niesłabnącej popularności, mimo upływu 70 lat od śmierci oraz w dużym stopniu dezaktualizacji jego książek popularno-naukowych spowodowanej wielkim postępem w naukach przyrodniczych jest nadanie w 2001 r. przez astronoma A. Knöfela odkrytej przez niego asteroidzie imienia Wilhelma Bölsche’go.

Znane w Niemczech wydawnictwo „Kosmos” specjalizujące się w popularnych publikacjach o tematyce przyrodniczej przyznawało w latach 60. i 70. XX w. medale im. Wilhelma Bölsche’go. Otrzymywały je osoby szczególne zasłużone na niwie popularyzacji osiągnięć nauk przyrodniczych. W gronie wyróżnionych tą nagrodą są takie nazwiska jak wspomniany Hoimar von Ditfuth, dziennikarz i popularyzator przyrody Theo Löbsack, fizyk i filozof Carl Friedrich von Weizsäcker, cybernetyk Irenäus Eibl-Eibesfeldt i in.

Do ważniejszych dzieł Wilhelma Bölsche’go należą:

1. „Die Mittagsgöttin“, 1891
2. „Das Liebesleben in der Natur“, 1898-1902
3. „Vom Bazillus zum Affenmenschen“, 1900
4. „Von Sonnen und Sonnenstäubchen“, 1903
5. „Abstammung des Menschen“, 1904
6. „Der singende Baum“, 1924.

Ilustracje

1. Portret Wilhelma Bölsche nieznanego autora, za: Nibelungen Hort. [on-line]. [Dostęp 9.12.2010]. Dostępny w World Wide Web:
   http://www.nibelungen-hort.de/images/wilhelmboelschecols3.jpg
2. Portret Wilhelma Bölsche nieznanego autora, W: Bleibtreu K., Der Briefwechsel mit Wilhelm Bölsche. Editionsprojekt "Wilhelm Bölsche" an der Freien Universität Berlin, za: Freie Universität Berlin - Fachbereich Philosophie und Geisteswissenschaften [on-line]. [Dostęp 9.12.2010]. Dostępny w World Wide Web:
   http://www.germanistik.fu-berlin.de/projekte/boelsche/bleibtreu_einf.htm

Literatura:

1. Meyers Lexikon. Bibliographisches Institut. Leipzig. 1925.
2. Staffa M. (red.), 1993: Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 3. Karkonosze. „Kraj” Warszawa – Kraków.
3. Syniawa M., 2006, Biograficzny słownik przyrodników śląskich. T. 1. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Katowice.
4. Wiater P., Dr. Wilhelm Bölsche. W: Karkonosze i Sudety [on-line]. [Dostęp 9.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.karkonosze.ws/wilhelm_boelsche_artykul_587.html
5. Wspaniały krajobraz. Artyści i kolonie artystyczne w Karkonoszach, Berlin-Jelenia Góra 1999.

Andrzej Paczos