Pisarz, pedagog, autor powieści o mieszkańcach Dolnego Śląska, baśni, kojarzony z nazistami.

Hermann Stehr pochodził z niezamożnej rodziny. Jego ojcem był rzemieślnik Robert Stehr a matką Teresa Faber, z zawodu nauczycielka. Pracę w tym zawodzie podjął również późniejszy literat. Początkowo pracował w szkole w Dzbanowie koło Barda Śl., wkrótce jednak został kierownikiem szkoły w Paszkowie koło Polanicy Zdr. Tu założył rodzinę i rozpoczął twórczość literacką. Po dwunastu latach przeniósł się do szkoły w Podgórzu (Wałbrzych). Kolejnym miejscem jego zamieszkania, od 1915 r. były Cieplice Śl. (Jelenia Góra). Popularność napisanej w tym czasie (1918) powieści "Der Heiligenhof" zapewniła mu stabilizację materialną. Od tej pory mógł się utrzymywać wyłącznie z pisania. W początkach Republiki Weimarskiej zaangażował się w działalność Niemieckiej Partii Demokratycznej (DDP). W 1926 r. przeniósł się do Szklarskiej Poręby. Był członkiem założycielem Pruskiej Akademii Sztuk (Preußische Akademie der Künste). Sympatyzował z popularnymi w latach 20. i 30. ideałami "Blut und Boden" (krew i ziemia) o cechach nacjonalistycznych i chłopskich zarazem. Sympatiom nacjonalistycznym dał wyraz podpisując tzw. "Aufruf der Kulturschaffenden" (apel twórców kultury) popierający połączenie w osobie Hitlera funkcji premiera i prezydenta Niemiec. Na łamach prasy usprawiedliwiał zabójstwo szefa SA Ernsta Röhma. Z czasem wycofał się z angażowania się w działania polityczne. Zmarł w Szklarskiej Porębie. Pochowany został w Bystrzycy Kłodzkiej. Jego grób zachował się po dziś.

Hermann Stehr znany jest jednak przede wszystkim jako literat. Bohaterami jego dzieł byli przeważnie śląscy chłopi i robotnicy. Drukiem ukazało się ponad 30 tomów powieści, dramatów oraz zbiorów wierszy i opowiadań, które wyszły spod jego pióra. Dzieła z początkowego okresu twórczości określane są jako naturalistyczne. W dziełach powstałych pod koniec życia Stehra uwydatnia się motyw poszukiwania Boga. Z tego względu niektórzy badacze literatury niemieckiej zaliczają Stehra do tzw. eskapistów, tj. twórców, którzy nie opuścili Niemiec po dojściu do władzy Hitlera, lecz wycofali się z życia publicznego a w twórczości poruszali tematykę "oderwaną od rzeczywistości". Taką postawę można dziś nazwać emigracją wewnętrzną. Doceniając jego zasługi na niwie literackiej obdarowano go m.in. doktoratem honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. Stehr został także honorowym obywatelem Bystrzycy Kłodzkiej oraz Szklarskiej Poręby.

Wiele nieopublikowanych pism Stehra znajduje się w tzw. Archiwum Hermanna Stehra (Hermann Stehr-Archiv) w Archiwum Literatury (Literatur Archiv) w Marbach nad Neckarem oraz w Bibliotece Miejskiej i Krajowej (Stadt- und Landesbibliothek) w Dortmundzie.

Znany jest jego krótki opis Ślązaka:

Der Schlesier legt sich schlafen wie ein Vlame, springt wie ein draufgängerischer Franke in den Tag, arbeitet wie ein Pole und verliert sich, von einem sentimentalen Böhmen oder Wenden an der Linken, von einem verträumten Thüringer an der Rechten geführt, durch den Abend in die Nacht. Der Charakter der Schlesier ist wie eine Volksversammlung, die erregt debattiert, aber keine Resolution faßt...

co w wolnym tłumaczeniu przedstawia się następująco:

Ślązak kładzie się spać jak Flamand, w wir dnia rzuca się niczym zawadiacki Frank, pracuje jak Polak a wieczorem zanurza się w mrokach nocy w towarzystwie sentymentalnego Czecha czy też Łużyczanina z lewej strony a z prawej rozmarzonego Turyńczyka. Z charakteru Ślązak przypomina zgromadzenie ludowe, które zapamiętale debatuje, lecz do niczego nie dochodzi...

i jeszcze wiersz poświęcony Karkonoszom:

Das Riesengebirge

Ihr Berge seid des Landes Geist, das leicht
zu euren Füßen bunte Wogen schlägt.
Was seiner Täler Sehnsucht nie erreicht,
das faßt ihr groß zusammen. Schimmernd legt
ihr an des Himmels blauen Toren nieder
des Landes Stolz und Traum der Märchenlieder.

Aus sumpf´gen Iserwälder wogt es auf
und steigt in immer kühnrer Felsenflucht,
bis sich zu jähem Höhensturz der Lauf
zusammenballt in riesenhafter Wucht.
Die Koppe steht, des Trotzes letztes Ahnen,
hoch übern Ringen arme Taltitanen.

Es schauen diesem Kampf aus Tiefen zu
der Teiche unergründlich schwarze Augen.
Sie sind bestellt, das Stürmen und die Ruh
in ihren rätselhaften Grund zu saugen.
Und wer recht lauscht, hört manchmal tief erschrocken
das Zauberklingen von versunk´nen Glocken.

Dann drehen sich im Silbermondenglanz
die Elfen auf dem weiten Riesenplan,
und, in dem Haar des Glühwurms Lichterkranz,
aus sieben Gründen Zwergenzüge nah´n.
Versteinte Orgelbälge fangen an zu pfauchen
und Wallenlieder hört man traumhaft hauchen.

Verjagt sind lange aus der Niederung
die Märchen durch der Hämmer Erzgedröhn.
Sie flohn hierher und weben, immer jung,
tiefsinn´ger Weisheit zauberhaft Getön.
Und alle, die im Herzen rein geblieben,
sehn ihre Schleier um die Felsen stieben.

Dzieła

1. Auf Leben und Tod. Zwei Erzählungen. Berlin, S. Fischer, 1898
2. Der Schindelmacher. Novelle. Berlin, Fischer, 1899
3. Leonore Griebel. Roman. Berlin, Fischer, 1900
4. Das letzte Kind. Novelle. Berlin, Fischer 1903
5. Meta Konegen. Drama in fünf Akten. Berlin, Fischer, 1904
6. Der begrabene Gott. Roman. Berlin, Fischer, 1905
7. Drei Nächte. Roman. Berlin, Fischer, 1909
8. Geschichten aus dem Mandelhause. Berlin, Fischer, 1913
9. Das Abendrot. Novellen. Berlin, Fischer, 1916
10. Der Heiligenhof. 2 Bände. Berlin, Fischer, 1918
11. Lebensbuch. Gedichte aus zwei Jahrzehnten. Berlin, Fischer, 1920
12. Die Krähen. Novellen. Berlin, Fischer 1921
13. Wendelin Heinelt. Ein Märchen. Trier, Friedrich Lintz Verlag 1923
14. Der Schatten. Novelle. Chemnitz, Gesellschaft der Bücherfreunde 1924
15. Peter Brindeisener. Roman. Trier, Friedr. Lintz Verlag, 1924
16. Hanns Fechner: Menschen, die ich malte. Mit 17 Abbildungen nach eigenen Werken. Vorwort von Hermann Stehr. (Über Wilhelm Raabe, Anton von Werner, Theodor Fontane, Gerhart Hauptmann, Wilhelm Bölsche u.a). Berlin, Rembrandt-Verlag 1927
17. Der Geigenmacher. Eine Geschichte. Berlin, Horen-Verlag 1926
18. Nathanael Maechler. Roman. Berlin-Grunewald, Horen-Verlag 1929
19. Das Haus zu den Wasserjungfern. Leipzig, Paul List Verlag 1929
20. Das Märchen vom deutschen Herzen. Drei Geschichten. Leipzig, Paul List Verlag 1929
21. Mythen und Mähren. Leipzig, Paul List Verlag 1929
22. Meister Cajetan. Berlin, Horen-Verlag 1931
23. Über äußeres und inneres Leben. Leipzig und Berlin, Horen-Verlag 1931
24. An der Tür des Jenseits. Zwei Novellen. München, Albert Langen/Georg Müller 1932
25. Die Nachkommen. Leipzig, Paul List Verlag 1933 (2. Band der Roman-Trilogie "Das Geschlecht der Maechler, Roman einer deutschen Familie")
26. Gudnatz. Leipzig, Insel-Bücherei, Insel-Verlag 1934
27. Das Stundenglas. Reden/Schriften/Tagebücher. Leipzig, Paul List Verlag 1936
28. Der Mittelgarten. Ausgewählte frühe und neue Gedichte. Leipzig, Paul List Verlag 1936
29. Schlesien. Bielefeld, Velhagen und Klasing 1937 (Einleitung zu einem Bildband)
30. Der Himmelsschlüssel. Eine Geschichte zwischen Himmel und Erde Lpz., Paul List 1939
31. Von Mensch und Gott. Worte des Dichters. Ausgewählt von Emil Freitag, Paul List, Leipzig 1939
32. Droben Gnade drunten Recht Das Geschlecht der Maechler. Roman einer Deutschen Familie. Leipzig, List 1944 (Neufassung)
33. Damian oder Das große Schermesser Leipzig, List, (1944) "Das Geschlecht der Maechler Band 3".
34. Cajetan Novelle, Leipzig,Paul List Verlag, 1944, Sonderauflage, Frontbuchhandelsausgabe für die Wehrmacht. Im Auftrag des OKW hergestellt von der Wehrmachtspropagandagruppe beim Wehrmachtsbefehlshaber Norwegen. Gedruckt in Oslo.(zuerst 1931)
35. Hermann Stehr. Walter Rathenau. Zwiegespräche über den Zeiten. Geschichte einer Freundschaft in Briefen und Dokumenten. Hrsg. von Ursula Meridies-Stehr.Leipzig und München, Paul List 1946
36. Das Mandelhaus, München, List, 1953

Ilustracje

1. Portret pisarza za: Konrad Werner. Hermann Stehr. W: Stiftung Kulturwerk Schlesien [on-line]. [Dostęp 8.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.kulturwerk-schlesien.de/kulturspiegel/literatur/art71,120.html
2. Portret Hermanna Stehra z 1911 r. nieznanego autora, za: Wikipedia. Die freie enzyklopädie [on-line]. [Dostęp 8.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei:Hermann_Stehr.png&filetimestamp=20100825124957

Literatura:

1. Wspaniały krajobraz. Artyści i kolonie artystyczne w Karkonoszach, Berlin-Jelenia Góra 1999.
2. Staffa M. (red.), 1993: Słownik geografii turystycznej Sudetów. T. 3. Karkonosze. "Kraj" Warszawa - Kraków.
3. Baehr A. (red.), 1997: Schlesien im Gedicht. Vom Barock zur Neuzeit. Husum.
4. Hermann Ster, Wikipedia. Die freie enzyklopädie [on-line]. [Dostęp 8.12.2010]. Dostępny w World Wide Web:
   http://de.wikipedia.org/wiki/Hermann_Stehr

Andrzej Paczos