Artysta plastyk w dziedzinie szkła artystycznego, projektant w Hucie Szkła Kryształowego „Julia”

Aleksander Puchała urodził się 1 maja 1931 w Charzewicach (obecnie Stalowa Wola). Jego ojciec Wojciech pracował na tamtejszej kolei i był kapelmistrzem orkiestry kolejowej. Matka, Karolina, zajmowała się domem i tróją swoich synów. Całe dzieciństwo i pierwsze lata młodości Aleksander Puchała spędza w Charzewicach, tam uczęszcza do szkoły podstawowej i gimnazjum. Już jako chłopiec zapisuje się do harcerstwa i czynnie działa w swojej drużynie. Zarówno Aleksander, jak i dwóch jego braci wykazują zainteresowanie i umiejętności artystyczne, wszyscy grają na instrumentach muzycznych.

Po maturze, w 1951 zdaje egzaminy na Wydział Architektury Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Z powodu braku miejsc nie zostaje przyjęty na uczelnię. Dostaje informacje o nowo otwartym Wydziale Architektury Wnętrz w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu i podejmuje decyzję o przeniesieniu się do Wrocławia. Studiuje u profesora Władysława Wincze. Dyplom broni w 1956. W rok później żeni się z ówczesną studentką Wydziału Ceramiki i Szkła Reginą Włodarczyk. Po zakończeniu studiów Puchała rozpoczyna pracę w Biurze Projektowym we Wrocławiu, gdzie zajmuje się przede wszystkim projektowaniem mebli. W 1958 jego żona kończy studia i zostaje zaangażowana jako projektant w Hucie Szkła Kryształowego “Julia” w Szklarskiej Porębie, gdzie przenoszą się oboje do wynajmowanego mieszkania. W następnym roku rodzi się ich syn Marek. Aleksander Puchała dostaje angaż w hucie „Julia” w roku 1960. Obejmuje w niej funkcję projektanta szkła i głównego specjalisty do spraw wzornictwa. Całe dalsze jego życie zawodowe związane jest z wzornictwem przemysłowym, a także z unikatową twórczością artystyczną w dziedzinie szkła.

Puchała organizuje wraz z żoną wzorcownię huty i biuro do prac projektowych i dokumentacyjnych. Niewielki budynek, który adaptują do tego celu do dziś nosi nazwę „Puchałówka”. Odpowiadając na zapotrzebowanie i gusta odbiorców oraz możliwości techniczne i finansowe przedsiębiorstwa, artysta wprowadza do masowej produkcji wzory szkieł użytkowych, zdobionych ręcznie wykonywanym szlifem. Ściśle współpracuje z hutnikami (przede wszystkim z Bronisławem Gondkiem) oraz pracownikami szlifierni, którzy często weryfikują techniczne możliwości praktycznego wykonania projektu. W bardzo znaczny sposób przyczynia się do wzrostu jakości produkowanych przez Hutę “Julia” szkieł użytkowych, które stają się bardzo rozpoznawalnym polskim produktem. Puchała nie ogranicza się jednak tylko do projektowania szkieł seryjnych, dla szerokiego grona odbiorców. Równocześnie tworzy szkła unikatowe, korzystając z dostępnego tworzywa w postaci szkła kryształowego i zaplecza huty. Wykonuje szkła wolnoformowane, inspirowane zjawiskami i elementami przyrody (“Grań I”, “Grań II”, „Natura I”), a także ujawniające jego zmysł architektoniczny wazony. Tworzone poprzez wdmuchiwanie masy szklanej w przygotowaną według zamysłu artysty formę, a następnie szlifowane, bądź formowane specjalnie skonstruowanymi narzędziami (“Szron”, “Spirala”, “Polonez”). W swoich wazonach artysta operuje prostymi formami i oczywistymi rozwiązaniami, uzyskując niezwykłe efekty. Walce, cylindry i prostopadłościany są rzeźbiarsko opracowywane poprzez bardzo głębokie szlify. Artysta maksymalnie wykorzystuje wszystkie najlepsze cechy kryształu – idealną przejrzystość i właściwości rozszczepiania światła. W jego szkłach myśl architektoniczna przekładana jest na myśl czysto artystyczną. Jego unikatowe prace pokazywane były na licznych wystawach i targach sztuki. Swoją długoletnią pracą na trwałe wpisał się w nurt tzw. „Szkoły Wrocławskiej” w zakresie szkła unikatowego, a także przyczynił się do wzrostu jakości wzornictwa przemysłowego w Polsce.

Aleksander Puchała zmarł 22 kwietnia 1997. Pochowany został w Zbytowej koło Jelcza. 16 lipca 2010, w „Zaułku Szklarzy” przy Leśnej Hucie w Szklarskiej Porębie odsłonięta została tablica upamiętniająca artystę.

Wystawy:

• 1956, 1959 – I i II Ogólnopolska Wystawa Grafiki Artystycznej i Rysunku, Warszawa
• 1959 – Okręgowa Wystawa Architektury Wnętrz, Wrocławski
  – Świat Malarskiej Metafory, Wrocław
  – Doroczna Okręgowa Wystawa Plastyki, Wrocław
  – Okręgowa Wystawa Grafiki Wrocławskiej, Wrocław
  – Plastyka Ziem Nadodrzańskich, Warszawa
• 1961/62 – Polskie Dzieło Plastyczne w XV-leciu PRL, Warszawa
• 1962 – Wrocław w Grafice, Wrocław
  – Exlibris Wrocławski, Wrocław
• 1963 – Polskie Szkło i Ceramika – wystawa objazdowa, Berlin – Praga – Wiedeń
• 1964 – Ogólnopolska Wystawa Tkaniny, Ceramiki i Szkła, Warszawa
• 1965 – XX Ogólnopolska Wystawa Sztuk Plastycznych, Radom
  – Polscy Artyści, Drezno
  – Twórczość Plastyczna w XX-lecie PRL, Wrocław
• 1967 – Człowiek i Praca w Polsce Ludowej, Warszawa
• 1968 – Wystawa Okręgowa, Wrocław
• 1969 – Wzornictwo Szkła i Ceramiki, Warszawa
  – Ogólnopolska Wystawa Ceramiki i Szkła, Wrocław
  – Okręgowa Wystawa Malarstwa, Rzeźby i Grafiki, Wrocław
  – Ogólnopolska Wystawa Pokonkursowa “Człowiek i Praca w Polsce Ludowej”, Warszawa
  – Wystawa Polskiej Sztuki Użytkowej, Moskwa, Ryga
• 1970 – Wystawa Okręgowa, Wrocław
  – Polska Walcząca na Lądzie i na Morzu, Radom
• 1971 – Wystawa Okręgowa, Wrocław
  – Wystawa indywidualna grafiki, Szklarska Poręba
• 1972 – Exlibris Wrocławski, Wrocław
• 1973 – Triennale Szkła i Ceramiki, Jablonec, Czechosłowacja
  – 30 Lat Ludowego Wojska Polskiego w Twórczości Plastycznej
• 1974 – Ogólnopolska Wystawa Szkła Artystycznego i Użytkowego, Katowice
  – Prezentacje 74, Wrocław
  – Wystawa Plastyków Jeleniogórskich, Jelenia Góra
  – Plastycy w przemyśle, Wrocław
• 1975 – V Ogólnopolska Wystawa “Przeciw Wojnie”, Lublin
  – Szkło Artystyczne, Warszawa
  – Szkło i Ceramika. Wzornictwo – Konfrontacje, Warszawa
  – Panorama XXX-lecia PRL, Warszawa
• 1976 – Grafika Wrocławska, Warszawa
  – Międzynarodowa Wystawa Ruch Oporu w Oczach Młodych Twórców, Monte Casino
  – Szkło Artystyczne, Bolesławiec
  – I Triennale Szkła, Kłodzko
• 1977 – Coburger Glaspreis`77, Coburg
  – Ogólnopolska Wystawa Szkła Artystycznego i Użytkowego, Katowice
  – Prezentacje Jeleniogórskie, Jelenia Góra
• 1978 – Wystawa Twórców Jeleniogórskich, Lubań
  – Szkło Artystyczne, Jelenia Góra
• 1979 – II Prezentacje Jeleniogórskie, Jelenia Góra
  – Przedmiot we wnętrzu. Wystawa ogólnopolska, Jelenia Góra
  – Ogólnopolska Wystawa Szkła Artystycznego i Użytkowego, Katowice
• 1980 – Szkło i Ceramika. Dzień dzisiejszy, Wrocław
  – Szkło artystyczne, Opole
• 1981 – Wystawa Plastyków Jeleniogórskich, Jelenia Góra
• 1984 – Wystawa Szkła Artystycznego w 40-lecie PRL, Jelenia Góra
  – Wystawa Poplenerowa Szkła Artystycznego, Wałbrzych
• 1985 - Wystawa Poplenerowa Szkła Artystycznego, Jelenia Góra
  – Interart`85, Poznań
• 1986 – 5 Prezentacje Plastyków, Jelenia Góra
• 1987 – Instytut Wzornictwa Przemysłowego "Polskie Szkło Współczesne", Warszawa
• 1992 – Kryształy. Wystawa retrospektywna, Wrocław
• 1995 – Wystawa Pokonkursowa “Szkło `95”, Bydgoszcz – Warszawa
  – Urok kryształu, Szklarska Poręba
• 1996 – Kolekcja 1990-1995. Sztuka XX wieku. Zbiory Muzeum Narodowego, Wrocław
  – Powroty II, Stalowa Wola

Nagrody:

• 1969 – II Nagroda “Zdobina w szkle gospodarczym”, Warszawa
  – Nagroda Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych za szkło przemysłowe, Warszawa
• 1971 – Wzór Roku `71, Międzynarodowe Targi w Poznaniu
• 1976 – Złoty Medal i Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki na Triennale Szkła, Kłodzko
• 1977 – Srebrny Medal i Nagroda II Stopnia w kategorii szkła unikatowego na Ogólnopolskiej Wystawie Szkła Artystycznego i Użytkowego, Katowice
  – Nagroda Wojewody, Jelenia Góra
• 1979 – Nagroda Dyrektora Generalnego “Vitrocer”, Warszawa – Nagroda na Ogólnopolskiej Wystawie Szkła Artystycznego i Przemysłowego, Katowice
• 1987 – I Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki na Wystawie “Polskie Szkło Współczesne”, Warszawa

Prace w zbiorach:

Muzeum Narodowe. Ośrodek Wzornictwa Nowoczesnego w Warszawie
Muzeum Narodowe w Warszawie
Muzeum Narodowe w Poznaniu
Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
Muzeum w Sosnowcu
Musee de Verre, Liege, Belgia
W zbiorach prywatnych w kraju i za granicą

Bibliografia:

1. P. Banaś, Polskie współczesne szkło artystyczne, Wrocław 1982.
2. B. Filarska, Szkło piękne i użyteczne, Warszawa 1973.
3. T. Kuczyńska, Pamiątka z Polski – szkice o współczesnej polskiej sztuce użytkowej i ludowej, Warszawa 1978.
4. I. Huml, Polska sztuka stosowana w XX wieku, Warszawa 1978.
5. A. Chrzanowska [et al.], Z dziejów szklarstwa na Dolnym Śląsku, Wrocław 1974.
6. Odsłonięcie pamiątkowej tablicy Aleksandra Puchały [on-line] Szklarska Poręba : portal turystyczno-informacyjny [Dostęp 30.09.2010] Dostępny w World Wide Web: www.e-szklarska.com/wydarzenia.php

Fotografie:

1. Aleksander Puchała, zdjęcie portretowe, archiwum rodzinne
2. Aleksander Puchała przy pracy, szkicujący projekty szkieł unikatowych, archiwum rodzinne
3. Regina i Aleksander Puchałowie, fot. Janusz Moniatowicz, archiwum rodzinne
4. Regina i Aleksander Puchałowie, fot. Andrzej Szpak, archiwum rodzinne
5. Aleksander Puchała z żoną w Szklarskiej Porębie, fot. Kazimierz Helebrandt
6. Dwa wazony, proj. A. Puchała, szkło kryształowe, wdmuchiwane w formę i wolnoformowane. W zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, nr inw. MJG 2845/s; MJG 3668/s. Fot. Arkadiusz Podstawka
7. Zestaw „Kuba”, proj. A. Puchała, szkło bezbarwne, kryształowe, dmuchane w formie, szlifowane. Fot. Jan Kotlarski, archiwum rodzinne
8. „Natura I”, proj. A. Puchała, szkło kryształowe, wolnoformowane. Fot. Jan Kotlarski, archiwum rodzinne
9. Rysunek tuszem, widok Huty „Julia” w Szklarskiej Porębie, archiwum rodzinne
10. „Grań”, proj. A. Puchała, szkło kryształowe, wolnoformowane. Fot. Jan Bortkiewicz, archiwum rodzinne

Justyna Wierzchucka