polityk niemiecki, teoretyk socjalizmu państwowego, pisarz

Ferdynand Lassalle to jeden z organizatorów ruchu robotniczego w Niemczech, twórca reformistycznego kierunku w niemieckim ruchu socjalistycznym, zwanego lassalizmem. Pochodził z rodziny kupieckiej o żydowskich korzeniach, był uczniem Gimnazjum św. Marii Magdaleny we Wrocławiu i szkoły handlowej w Lipsku. W latach 1842-1845 studiował filologię, filozofię i historię na uniwersytecie we Wrocławiu i w Berlinie. W czasie studiów pozostawał pod silnym wpływem G.F.W. Hegla i J.G. Fichtego, fascynował go francuski socjalista Louis Blanc.

Działalność polityczną Lassalle rozpoczął w l. 40-tych, została ona uwieńczona współpracą z demokratyczną grupą skupioną wokół K. Marksa i redagowanej przezeń „Nowej Gazety Reńskiej”. W 1846 r. poznał Sophie von Hatzfeldt, nieszczęśliwą w małżeństwie hrabinę, której mąż nie chciał dać rozwodu. Lassalle nie będąc prawnikiem, wytoczył w ciągu ośmiu lat 35 procesów sądowych w jej sprawie. W 1854 r. hrabina otrzymała rozwód, odzyskała dobra rodowe, za co wynagrodziła Lassalle’a corocznym dochodem. Sprawa ta uczyniła go niezależnym finansowo oraz przyniosła mu popularność i sławę. Po upadku rewolucji w 1848 r. Lassalle skupił się na pracy naukowej i literackiej. W 1859 r. Lassalle wrócił do działalności politycznej. Jego dzieła z tego okresu – „Program robotników” i „List otwarty do Komitetu Centralnego w sprawie powołania powszechnego niemieckiego kongresu robotników” należą do ważniejszych dokumentów niemieckiej historii. W roku 1863 doprowadził do założenia Powszechnego Niemieckiego Związku Robotników (Allgemeiner Deutscher Arbeitverein), dla którego opracował program, koncepcję ideową i został jego przewodniczącym. Była to pierwsza robotnicza partia polityczna w Niemczech, partia reformistyczna, odrzucająca walkę rewolucyjną. Ferdynand Lassalle wspierał politykę Bismarcka, licząc na korzyści swej partii.

Lassalle twierdził, że państwo jest ponadklasową organizacją całego społeczeństwa, która służy dobru powszechnemu, natomiast klasa robotnicza powinna skłonić państwo do wykonywania jego naturalnych zadań. Miałoby to wyglądać tak, że robotnicy powinni wymóc na państwie przeprowadzenie reform socjalnych (łamiąc opór klas posiadających) i doprowadzić do uformowania się w Niemczech nowoczesnego narodu zbudowanego na zasadach solidaryzmu. Przekonywał, że najlepszym sposobem na polepszenie warunków życia robotników jest zorganizowanie, przy pomocy państwa, robotniczych zrzeszeń wytwórczych, które stopniowo zastąpiłyby przedsiębiorstwa kapitalistyczne. Poglądy Lassalle’a znalazły się pośród sformułowań tzw. programu gotajskiego, uchwalonego w 1875 roku na zjeździe założycielskim Socjalistycznej Partii Robotniczej Niemiec.

Lassalle w 1864 roku zaręczył się z Helene von Donniges, której ojca i byłego narzeczonego wyzwał na pojedynek pod pretekstem braku akceptacji dla swej osoby. W czasie pojedynku Lassalle został postrzelony w wyniku czego zmarł trzy dni później. Pochowany został na wrocławskim cmentarzu żydowskim przy ul. Ślężnej. W 1956 r. postawiono na jego grobie nowy pomnik.

Literatura:

1. Kapitał i praca czyli pan Bastiat – Szulce z Delicza, Julian ekonomiczny, Lwów 1878
2. Nauka a robotnicy, Warszawa 1905
3. O istocie konstytucji, z przedmową E. Bernsteina, Warszawa 1905
4. O istocie konstytucji, Warszawa 1907
5. O istocie konstytucji : dwa odczyty Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1960 Wybór pism, Warszawa 1889

Źródła:

1. Januszewski Bernard. Wrocławskie losy Ferdynanda Lassalle’a. „Rocznik Wrocławski” 1959-60, s. 195-205.
2. Kundera Elżbieta : Ferdynand Lassalle (1825-1864), Wrocław, 1984.
3. Olszewski Henryk. Słownik twórców idei, Poznań, 1998.
4. Oncken, Herman: Lassalle, Lwów : Polskie Towarzystwo Nakładowe, 1908.

Katarzyna Zborowska