historyk literatury, naukowiec, nauczyciel, bibliotekarz

Mikulski Tadeusz (ur.1909 w Chobotowie – zm. 1958 we Wrocławiu), historyk literatury, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1945 roku organizator życia naukowego, kulturalnego i literackiego we Wrocławiu, w okresie pionierskiego rozwoju miasta. Budował od podstaw studia polonistyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Kierownik Zespołowej Katedry Literatury Polskiej, pracowni oświeceniowej w Instytucie Badań Literackich PAN. Redaktor "Zeszytów Wrocławskich" i "Pamiętnika Literackiego", inicjator powołania Towarzystwa Miłośników Wrocławia. Znawca literatury Oświecenia, patron wieloletnich badań zespołowych nad literaturą stanisławowską.

W roku 1920 T. Mikulski, wraz z rodziną przeniósł się do Torunia. Jego pierwsze drukowane prace pojawiły się w roku 1925 ( w wieku 16 lat) w "Pochodni", dodatku do toruńskiego "Głosu Robotnika", która była adresowana do "polskiej młodzieży pracującej". Publikował pod pseudonimem Jagmin lub kryptonimem T.M. Pisał na tematy historyczne, historycznoliterackie, obyczajowe, pisywał też wiersze. Już w gimnazjum zadomowił się w toruńskiej Książnicy im. M. Kopernika, gdzie w świat dawnej książki i literatury wprowadził go Zygmunt Mocarski, dyrektor Książnicy i późniejszy, długoletni przyjaciel. Po maturze synów, w 1927 roku, rodzina Mikulskich przeniosła się do Warszawy, gdzie Tadeusz rozpoczął studia w Uniwersytecie Warszawskim, na Wydziale Filozoficznym w zakresie historii literatury polskiej. Jednocześnie dużo publikował w "Gazecie Warszawskiej", "Myśli Narodowej" i w "Mestwinie", powracając do tematów pomorskich.

Jesienią 1929 roku na trzeci i ostatni rok studiów przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie w czerwcu 1930 roku uzyskał stopień magistra filozofii. W roku 1932 rozpoczął pracę w Bibliotece Narodowej jako bibliotekarz naukowy w Dziale Starych Druków, a jesienią roku 1936, po uzyskania stopnia naukowego doktora, objął stanowisko starszego asystenta seminarium historii literatury polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Korzystając z urlopu naukowego na Uniwersytecie T. Mikulski wraz z żoną Zofią wyjechał na studia do Paryża, jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. Do czasu wyjazdu do Francji opublikował wiele rozpraw, artykułów, recenzji, edycji tekstów literackich, uprawiał nadal prace w zakresie literatury staropolskiej. W Paryżu studiował polsko-francuskie związki w literaturze Oświecenia. Ostatecznie postanowił, że w badaniach pójdzie w stronę epoki stanisławowskiej: Karpińskiego, Kniaźnina, Bohomolca. Do Polski wrócił latem 1939 roku, a we wrześniu jako dowódca plutonu, brał udział w obronie Warszawy.

W maju 1940 roku T. Mikulski rozpoczął pracę w Bibliotece Narodowej (wówczas Państwowej) znowu w Dziale Starych Druków. Równocześnie w latach 1940-1944 prowadził tajne nauczanie na Uniwersytecie Warszawskim (proseminarium historii literatury polskiej z nauk pomocniczych dla I roku studiów polonistycznych). W miarę możliwości kontynuował prace naukowe nad problemami epoki polskiego Oświecenia. Gdy wybuchło powstanie warszawskie, wziął w nim udział w szeregach Armii Krajowej pod pseudonimem Krasicki. 5 października 1944 roku został wzięty do niewoli i skierowany do obozu jeńców Großborn, później Sandbostel i Lubece. Z niewoli powrócił do kraju 1 października 1945 roku i już 18 listopada przyjechał wraz z żoną do Wrocławia.

Zajęcia na Uniwersytecie Wrocławskim rozpoczął jako adiunkt Instytutu Historii Literatury Polskiej. W roku 1946 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1954 – profesora zwyczajnego. Kierował, aż do przedwczesnej śmierci w 1958 roku, najpierw Katedrą Historii Starszej Literatury Polskiej, później Zakładem Literatury Staropolskiej, a w latach 1952-1955 całą polonistyką literacką. Życie literackie we Wrocławiu rozpoczęło się w roku 1946 od Czwartków Literackich, które zainicjowała Anna Kowalska, a współorganizatorem był T. Mikulski. W roku 1950 postulował on powstanie Towarzystwa Miłośników Wrocławia, a gdy w 1956 roku jego inicjatywa została zrealizowana, został członkiem założycielem tego Towarzystwa. W roku 1948 tworzył się w Warszawie Instytut Badań Literackich i T.Mikulski, jako jeden z współpracowników PAN został kierownikiem Pracowni Oświecenia we Wrocławiu. Wykształcił dużą grupę młodych filologów zajmujących się problematyką oświeceniową. Zespołom tym nadawano nazwę "szkoły wrocławskiej" lub "szkoły Mikulskiego".

Redagował "Pamiętnik Literacki", w latach 1946-1951 wspólnie z prof. Julianem Krzyżanowskim, natępnie w latach 1952-1958 – samodzielnie. "Zeszyty Wrocławskie" wydawał wspólnie z Anną Kowalską w latach 1947-1952, kiedy to kwartalnik został zamknięty. We Wrocławiu godzinami wędrował po mieście szukając miejsc w których bywali bohaterowie wrocławskich epizodów. Tak powstały "Spotkania wrocławskie" (1950), zbiór 29. szkiców historycznoliterackich o znanych ludziach, którzy zostawili ślady we Wrocławiu. (m. in. J. Słowacki, J. I. Kraszewski, K. Ujejski, J. Kasprowicz). Ryszard Kapuściński w listopadzie 2001 roku we Wrocławiu, bohaterem swej mowy, wygłoszonej w Auli Leopoldyńkiej Uniwersytetu Wrocławskiego, podczas uroczystości przyznawania mu tytułu doktora "honoris causa", dotykającej ważnych spraw i problemów współczesnego świata, uczynił właśnie prof. T. Mikulskiego i jego dzieło "Spotkania wrocławskie". Ostatecznie prace badawcze T. Mikulskiego poszły w dwóch kierunkach: oświecenia i tematów regionalnych, śląskich.

Za swą działalność naukową i dydaktyczną otrzymywał nagrody państwowe: zespołową i indywidualną (1951, 1955) i nagrody Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego. W roku 1948 został laureatem miasta Wrocławia za zbiór esejów historycznoliterackich "Spotkania wrocławskie" Doceniając zasługi T. Mikulskiego dla miasta, nazwano jego imieniem ulicę na Oporowie, przy której ostatnio mieszkał, jak i salą czytelnianą Zakładu Historii Literatury Uniwersytetu Wrocławskiego. 1 października 1966 roku imieniem Tadeusza Mikulskiego została nazwana Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna we Wrocławiu, a w 1975 roku nadano jego imię Szkole Podstawowej nr 16 we Wrocławiu. Materiały dotyczące Tadeusza Mikulskiego: korespondencja, serwisy fotograficzne, dokumenty dotyczące rodu Mikulskich, nagrania dźwiękowe oraz ekslibrisy znajdują się w zbiorach Działu Dokumentów Życia Społecznego WiMBP we Wrocławiu.

Twórczość – wybór (wyłącznie wydawnictwa zwarte)

1. Adam Czahrowski z Czahrowa : portret literacki. Kraków 1947
2. "Kurdesz nad kurdeszami" : zagadnienie tekstu i autorstwa. Wrocław 1959
3. Materiały krytyczne. Warszawa 1975
4. Nad tekstami Kniaźnina. Wrocław 1947
5. Narodziny Biblioteki im. Ossolińskich. Wrocław 1956
6. Pieśń ludowa o Toruniu. Toruń 1934
7. Ród Zoilów : rzecz z dziejów staropolskiej krytyki literackiej. Kraków 1933
8. Rzeczy staropolskie. Wrocław 1964
9. Spotkania wrocławskie. Wrocław 1950; Kraków 1954; Katowice 1966
10. Studia nad Oświeceniem w Polsce w latach 1945-1955. Beograd 1957
11. Temat Wrocław: szkice śląskie. Wrocław 1961; Wrocław 1975
12. W kręgu oświeconych : studia, szkice, recenzje, notatki. Warszawa 1960
13. Ze studiów nad Oświeceniem : zagadnienia i fakty. Warszawa 1956
14. Franciszek Karpiński w Lubeku. Niewydana karta pamiętników poety. Wrocław 1960 (w bibliofilskiej serii).

Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa za lata 1925-2005 (wybór)

1. Czyn Żeromskiego // Pochodnia. – 1925, nr 32, s. 1-2 . Podpis: Jagmin
2. Gdybym ino ja miał (wiersz) // Pochodnia. – 1926, nr 15, s.4 . Podpis: Jagmin
3. Dwoje ludzi (Rec.: Perzyński W., Dwoje ludzi) // Gaz.Warsz. –1929, nr 13. Podpis: E.P.
4. Kraszewski na szlaku Reja / Myśl Nar. – 1934, nr 7, s. 91 ; przedruk: Rzeczy Staropolskie. Wrocław 1964. Podpis : E.P.
5. Tadeusz Mikulski // W: Czy wiesz kto to jest? - Warszawa, 1938. – S.488
6. Dni Kultury we Wrocławiu // Przegl. Zach. – 1946, nr 6, s. 581-584
7. Maria Dąbrowska we Wrocławiu // Pionier. – 1946, nr 44 ; przedruk : Temat Wrocław, Wrocław 1961 i 1975
8. O grób dla Władysława Nehringa // Zwierciadło, - 1950, nr 6 ; przedruk : Temat Wrocław. Wrocław 1961 i 1975
9. Frąckiewicz Z. : Tadeusz Mikulski, wybitny znawca Oświecenia. Wśród laureatów nagród państwowych // Sł. Pol. – 1955, nr 200. Z fotografią
10. Z paryskich listów Tadeusza Mikulskiego (do: Ludwika Bernackiego, Zygmunta Mocarskiego, Ignacego Chrzanowskiego) . W trzecią rocznicę śmierci. Podała do druku i objaśniła Z.Mikulska // Prz. Hum. – 1961, nr 6, s. 103-112. Odbitka
11. W 15 rocznicę śmierci prof. Mikulskiego // Sł. Pol. – 1973, nr 203. O wydaniu przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną exlibrisu z podobizną Tadeusza Mikulskiego. Toż pod różnymi tytułami w: - Gaz. Rob. nr 204; - Wieczór Wrocławia nr 201. Z fotografią exlibrisu
12. Mikulski Tadeusz: Temat Wrocław. – Wyd. 2 .– Wrocław, 1975
13. Michalski Jan: 55 [Pięćdziesiąt pięć ] lat wśród książek. – Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1976. – S. 157-164 : il. – (Książki o Książce). Listy do Zofii i Tadeusza Mikulskich
14. Szczerba Władysław: Profesor Tadeusz Mikulski – pionierska służba dla życia naukowego i kulturalnego we Wrocławiu. – Wrocław, 1977. – Maszynopis. – Praca magisterska pod kier. Bernarda Woodrowa Januszewskiego, nr 2314 (Studium Zaoczne) będąca w posiadaniu Katedry Literatury Polskiej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego
15. Mikulska Zofia: Tadeusz Mikulski : 1909-1958: bibliografia. – Wrocław: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego, 1978. – S.87
16. Kubikowski Zbigniew: Wykład profesora Mikulskiego przerywany przez aktorów i postacie przygodne odwiedzające miasto. Wieczór teatralny oparty na dokumentach i tekstach literackich / Przygotowali: Z. Kubikowski, tekst ; Wiesław Górski, reżyseria. Premiera w Teatrze Kameralnym, Sala Prób we Wrocławiu, 9 V 1980 r.
17. Antkowiak Zygmunt: Tadeusz Mikulski (1909-1958) // W: Patroni ulic Wrocławia . – Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1982. – S. 176-180
18. Bernard Juliusz : Tadeusz Mikulski – bibliotekarz // Książ. i Czyt. – 1984 nr 1, s.1-7
19. [Szkoła Tadeusza Mikulskiego] // W: Przemysława Matuszeweka: Roman Sobol (4 VII 1926 –23 IV 1982). – Wrocław: Zał. Nar. im. Ossolińskich , 1986. – S. 149-152. – (Prace Literackie; t.25)
20. Bernard Juliusz: Tadeusz Mikulski i „Zeszyty Wrocławskie” // Książ. i Czyt. – 1989, nr 2-3, s.20-26
21. Chabło Teresa: Z ostatnich listów Tadeusza Mikulskiego / oprac.[...] // Książ. i Czyt. – 1990, nr 1-2, s.31-36
22. Chabło Teresa, Sokołowska-Szczepaniec Alina: Tadeusz Mikulski: bibliografia za lata 1975-1993. – Wrocław: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego, 1995, S.40: 1 fot., 5 portr.
23. Hernas Czesław: Roman Sobol (4.07.1926-23.04.1982) // W: Księga wspomnień o zmarłych pracownikach polonistyki wrocławskiej / pod red. Mariana Ursela. – Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002. S.147-149, 154). – (Acta Universitatis Wratislaviensis : nr 2374)
24. Tadeusz Mikulski: pisma wybrane / wybór i oprac. tekstów Paweł Kaczyński (Prace naukowe), Gertruda Wichary (Spotkania wrocławskie); bibliografię oprac. Alina Sokołowska Szczepaniec, Teresa Chabło. – Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005. – s.362 : 1 portr., fot.
25. Dybalska Wanda: Taki zwyczajny: o profesorach Uniwersytetu Wrocławskiego. – Wrocław: Atut – Wrocławskie Towarzystwo Oświatowe, 2005. – S. 33-52, fot.

Źródła:

1. Chabło Teresa, Sokołowska-Szczepaniec Alina: Tadeusz Mikulski : bibliografia za lata 1975-1993. Wrocław 1995.
2. Dybalska Wanda: Taki zwyczajny : o profesorach Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 2005.
3. Mikulska Zofia: Śladami Tadeusza Mikulskiego (1909-1958). Toruń 1974. Odbitka z Księgi Pamiątkowej 400-lecia Toruńskiego Gimnazjum Akademickiego. T.3 (XIX-XX w.)
4. Mikulska Zofia: Tadeusz Mikulski 1909-1958 : bibliografia. Wrocław 1978.
5. Tadeusz Mikulski : pisma wybrane / wybór i oprac. Tekstów Paweł Kaczyńki (Prace naukowe), Gertruda Wichary (Spotkania wrocławskie); bibliografię oprac. Alina Sokołowska-Szczepaniec, Teresa Chabło. – Wrocław 2005.

Katarzyna Zborowska