Kupiec, bankier

Rodzice

Już Daniel Buchs senior, ojciec Daniela (von) Buchsa juniora, był światowej sławy kupcem i handlowcem (*10.3.1649; †8.12.1712 w Pätzig pod Bad Schönfließ w Neumark (Piaseczno, gm. Trzcińsko-Zdrój)) oraz dziedzicem z Petzig ^[1]. W roku 1675 przybył do Hirschberga i został członkiem cechu kupców i handlowców, który w tym samym roku przemianowano na stowarzyszenie kupców (Kauffmanns-Sozietät). W roku 1682 został przyjęty do rady starszych i otrzymał urząd zastępcy przewodniczącego, który piastował również w roku 1683 i 1707 ^[2], natomiast w latach 1684, 1690 kierował stowarzyszeniem jako przewodniczący ^[3]. Poza tym był ławnikiem sądowym ^[4] oraz w roku 1709 jednym z siedmiu przedstawicieli Kolegium Kościelnego ewangelickiego Kościoła Łaski ^[5]. Przyczynił się do powstania nowego budynku szkolnego dla gimnazjum ewangelickiego ^[*] (kamień węgielny położono w dniu 23.7.1709 r.) oraz sfinansował wzniesienie skrzydła zachodniego. Ukończenia budowy na własną prośbę podjął się Bonnit von Mohrenthal ^[6]. Buchs sen. prawdopodobnie w 1675 roku poślubił Magdalenę, z domu Knäbel (Knebel) ^[7].

Życiorys

Daniel został ochrzczony 11 grudnia 1676 roku, dzień po swoich urodzinach. Dzieje Buchsa zostały przedstawione w mowie pogrzebowej, wygłoszonej w jego intencji. Rodzice zadbali, by otrzymał najlepsze wykształcenie, które początkowo pobierał w domu pod opieką najzdolniejszych nauczycieli. W wieku 14 lat rozpoczął edukację w słynnym wrocławskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny, do którego uczęszczał przez cztery lata do roku 1694/95, uzyskując doskonałe postępy w nauce [profectibus in studiis]. Wiedzę pogłębiał w wielce szacownej Akademii Lipskiej, gdzie przez dwa lata uczęszczał na wykłady najbardziej uczonych profesorów prawa i innych przydatnych nauk. Po powrocie do swojego ukochanego rodzinnego miasta [Hirschberga], chlubnie wypełniał obowiązki związane z prowadzeniem domu kupieckiego swego zacnego ojca.

24 marca 1700 wyruszył w trwającą pięć lat podróż przez Hamburg i Holandię do Anglii, by 2 lipca 1705 r. powrócić wreszcie z bogatym bagażem wiedzy w dziedzinie kupiectwa, zdobytym w peregrynacjach przez Cesarstwo Rzymskie [Niemcy] oraz Wiedeń ^[8]. W styczniu 1706 roku przystąpił do jeleniogórskiego stowarzyszenia kupców, 26 marca złożył przysięgę i został pełnoprawnym obywatelem Hirschberga ^[9], a 12 kwietnia tego samego roku ożenił się - będąc jeszcze adeptem nauk prawnych - w Nieder-Wiese (Wieża) pod Greiffenberg (Gryfów Śl.) z Mariną Rosiną (*Hirschberg, 10.7.1689; †tamże, 13.2.1755) ^[10], córką bogatego kupca z Hirschberga, Johanna Gottfrieda Glafeya. Przeżyli zgodnie ponad 29 lat ^[11]. Mieli pięciu synów i cztery córki, siedmioro umarło jeszcze w wieku dziecięcym, a jedna z córek urodziła się martwa. Ich inskrypcje do dzisiaj zachowały się na grobie rodzinnym Buchsów ^[12]. Najstarszy syn, Daniel Gottlieb von Buchs, urodził się w Hirschbergu 13.03.1707 i następnego dnia otrzymał chrzest ewangelicki w Probsthain (Proboszczów). Był jedynym dzieckiem spośród rodzeństwa, które osiągnęło wiek dorosły. Rodzice zatroszczyli się o jego wykształcenie, które otrzymał od prywatnych nauczycieli ^[13]. W roku 1726, w wieku zaledwie 19 lat, Daniel Gottlieb wstąpił do cechu kupieckiego ^[14]. Jak jego ojciec został znamienitym i poważanym kupcem w Hirschbergu. Zmarł 31.03.1779 roku.

Von Buchsowie posiadali wspaniałe założenia ogrodowe w zachodniej części miasta. Podczas poszukiwań stosownego terenu pod budowę przyszłego Kościoła Łaski, rodzina zaoferowała swą piękną i dużą posiadłość, leżącą przy Langgassenthor (Brama Ulicy Długiej), życząc sobie gorąco, by została wybraną ^[15]. Kolegium zdecydowało jednak inaczej ^[16]. Ogród słynął z największych i najpiękniejszych owoców, pawilonów ogrodowych, cennych oranżerii, roślin ananasa, bananowca i pałczaka, różnego typu dużych i małych aloesów, godnych podziwu naturaliów i osobliwości oraz bardzo rzadkiego herbarium vivo [zbioru suszonych roślin], które eksponowano za wielkimi szybami... i był uważany za najpiękniejszy w Hirschbergu. W lipcu 1737 roku odnotowano również fakt dwukrotnego zakwitnięcia Jndianischen Cereum ^[17].

W roku 1716 Daniel Buchs junior został wybrany do Kolegium Kościelnego Kościoła Łaski ^[18] oraz włączono go do rady starszych jako współprzewodniczącego (podobnie w roku 1725) cechu kupieckiego. Urząd przewodniczącego piastował w roku 1718 i 1726 ^[19]. W roku 1719 został powołany przez władze miasta Hirschberg na ławnika sądowego, z czego w następnym roku, z powodu ciążących na nim obowiązków związanych z prowadzeniem domu kupieckiego, zrezygnował ^[20].

W maju 1721 r. wyruszył wraz ze swoim 14-letnim synem Danielem Gottliebem w podróż do Anglii, podczas której znalazł się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Kiedy wsiadał na statek w Briel zdarzyło się nieszczęście: jedną nogą był już na pokładzie, a resztą ciała w głębokim kanale, gdzie prawie by się utopił. Został uratowany dzięki opatrzności bożej, która zesłała kilku parobków pracujących na łodzi... – relacjonuje pastor Neunhertz ^[21]. W sierpniu dotarł do Londynu. Droga prowadziła przez Leipzig, Magdeburg, Hannover, Braunschweig, Osnabrügg, Deventer, Zwoll, Amsterdam, Harlem i Rotterdam ^[22]. W Londynie gościł przez kilka miesięcy zajęty sprawami handlowymi domu kupieckiego. Syn towarzyszył mu jedynie przez pierwsze trzy tygodnie, dalszy pobyt wykorzystując na edukację, początkowo w domu pana Johna Worstera, potem w Little Academie in Tower-Street pana Wattsa [ ], gdzie spędzał codziennie parę godzin na nauce pisania, liczenia i prowadzenia ksiąg rachunkowych po angielsku. Poza tym uczył się języków i nauk przyrodniczych oraz pomagał w domu kupieckim Worstera.

W roku 1723 rodzina Buchsów zajmowała dwa domy podcieniowe przy Hirschberger Ring (Plac Ratuszowy) (1944: nr 22 i 23). Piękną pomniejszoną replikę budynku nr 22 można podziwiać w Muzeum Karkonoskim ^[23]. Gmerk Buchsów znajdował się nad łukiem bramy ^[24]. Daniel Buchs, Merc. Hirschb. - tak wpisał się 8 sierpnia 1724 roku do księgi pamiątkowej (Koppenbuch) informując, że po dwunastu latach po raz drugi znalazł się na Śnieżce. Podobno zdołał sięgnąć wzrokiem aż po Pragę i Wrocław ^[25].

W lipcu 1730 roku z rozkazu cesarza Karola VI Habsburga Daniel Buchs, tym razem jako przedstawiciel górskiego stowarzyszenia kupieckiego (Gebürg-Kauffmannschafft), udał się do Triestu w sprawach handlowych. Cesarz planował zwiększenie eksportu śląskiego płótna i sukna lnianego przez śródziemnomorskie porty. W drodze powrotnej, podczas audiencji na dworze cesarskim w Wiedniu, Buchs złożył relację ze swojego przedsięwzięcia. 2 stycznia 1731 roku w dowód wdzięczności za dokonania został podniesiony do [czeskiego] stanu szlacheckiego ^[26] i otrzymał tytuł asesora kollegium merkantylnego w Trieście ^[27]. Tego samego roku ponownie odwiedził Triest i został dodatkowo głównym zarządcą placówki Jego Wysokości rzymskiego cesarza i króla (May[es]t. Tabacs-Gefaell) ^[28].

Pastor Neunhertz w mowie pogrzebowej podkreślał szczodrość Daniela von Buchsa wobec bogobojnej biedoty, studentów, uczniów i kościoła; wspominał działalność na rzecz gminy ewangelickiej w Hirschbergu ^[29]. Również jego żona Marina Rosina była ceniona jako osoba pomagająca biednym i wspierająca wdowy ^[30]. Rodzina von Buchsów ufundowała prywatny sierociniec. ^[31].

W kwietniu 1735 roku von Buchs dostał wysokiej gorączki i bólów w klatce piersiowej. Na początku czerwca jego stan uległ pogorszeniu; przyjął sakrament, aby przygotować się na odejście. Wczesnym rankiem 14 czerwca 1735 roku był już naznaczony zbliżającą się śmiercią, choć pozostawał cały czas przy całkowicie zdrowych zmysłach, to jego niemoc zwiększała się z godziny na godzinę. A gdy rozpoczęto modlitwę: Panie Boże Ojcze w niebiosach, Synu Boży, Zbawicielu świata, Panie Boże Duchu święty zlituj się nad umierającym, po trzykroć pochylił głowę i zasnął na wieki, łagodnie i spokojnie udając się do Pana Ojca naszego, nie robiąc przy tym żadnego ruchu - relacjonował pastor Neunhertz ^[32].

Wśród szlachty popularne były wówczas podniosłe uroczystości żałobne - udokumentowano nabożne Funeration wieczorne Daniela von Buchsa, które miało miejsce przy udziale wielce znamienitego zgromadzenia żałobnego w późnych godzinach wieczornych ^[33].

Daniel von Buchs został pochowany w nowo wzniesionym grobowcu na cmentarzu przy Kościele Łaski. Według Davida Zellera budowę ukończono w 1729 r., co sugerował następujący chronostyk: SEPVLTVRA DANIELIS BVCHSII ET SVORVM (Grób Daniela Buchsa i jego bliskich) ^[34]. Natomiast dziś na łuku gzymsu pokrycia dachowego można przeczytać: SEPVLTVRA DANIELIS A BVCHS ATQVESVORVM – co wskazuje rok 1732. Jak już wspomniano, w 1731 r. Daniel von Buchs otrzymał tytuł szlachecki, w związku z czym polecił w późniejszym terminie zręcznie wpasować do swojego nazwiska na nagrobku dodatkowe słówko „von“ – po łacinie „a“.

Przypisy:

^[1]ZELLER , T. 11, s. 17; BU Wrocław sygn. 562555. Dwór w Pätzig został wyburzony w roku 1945; http://www.trzcinsko-zdroj.pl/strona/menu/36_piaseczno. – Kazanie pogrzebowe w intencji Buchsa sen. odprawiono w tymczasowym budynku Kościoła Łaski w Hirschbergu; ZELLER (1738), tom 11, s. 225.

^[2]APJG 83/103/23.

^[3]MATRICUL (ok. 1818 r.), s. 4I. n.

^[4]ZELLER (1738) T. 11, s. 225.

^[5]Kurze Geschichte der evangelisch-lutherischen Gemeinde, der Gnadenkirche und der damit verbundenen Schule zu Hirschberg: Eine Denkschrift bei der 100jähr. Jubelfeyer der wiedererlangten Religionsfreiheit 1809, s. 71. W kwietniu 1710 r. piastował jeszcze ten urząd; ZELLER, T. 11, s. 166.

^[*]obecnie Zespół Szkół Handlowych, ul. 1 Maja nr 39-41 - przyp. red.

^[6]ZELLER, T. 11, s. 32; Hensel, Johann Daniel, Historisch-topographische Beschreibung der Stadt Hirschberg bis 1797. Hirschberg 1797, s. 571.

^[7]Ich wcześnie zmarłe dzieci to: Anna Maria (*2.7.1678; †20.9.1678); Christian (*8.10.1679; †1.1.1683); Christian Emanuel (*23.3.1685; †16.1.1687); Gottfried (*5.1.1688; †17.4.1689); Susanna Elisabeth (*30.10.1694; †6.7.1696); Samuel (*11.1.1691; †15.5.1698); ZELLER (1738), T. 4, s. 142. Jednym z synów był prawdopodobnie David Gottlieb Buchs (*24.9.1697; †po 1731); ZELLER, T. 11, s. 18; T. 3, s. 206; patrz przypis 26: Lindner (1736), s. 56. Magdalena była prawdopodobnie córką jeleniogórskiego kupca i introligatora Michaela Knebla (†26.4.1667), pochowanego na cmentarzu św. Ducha, i jego żony (ślub w 1651 r.), Magdaleny, z domu Körner (1632-1689), pochowanej przy kościele miejskim. Wyszła po raz drugi za mąż, prawdopodobnie w roku 1670, za kupca Matthäusa Zieglera; ZELLER, T. 4, s. 117 i 128; T. 12, s. 198. Ojcem Michaela był prawdopodobnie introligator z Schmiedeberga (Kowary) Friedrich Knebel (*Schmiedeberg, 25.7.1657; †Hirschberg, 23.2.1730); ZELLER, T. 12, s. 135.

^[8]VON BUCHS (1735).

^[9]APJG 83/3/77, S. 244; Bürgerrechtserlangung in Hirschberg 1692-1721.

^[10]Według VON BUCHS (1735) ślub miał miejsce w dniu 12.4.1707 r. Musiał on jednak mieć miejsce już w roku 1706, ponieważ pierworodny syn z prawego łoża przyszedł na świat już 13.03.1707 r.

^[11]VON BUCHS (1735). Przemówienie weselne wygłosił diakon magister M. Friedrich Gude; UBW, sygn. 562554.

^[12]patrz Inschriften oraz VON BUCHS (1735)

^[13]VON BUCHS (1779).

^[14]AP JG 83/102/23; Zunftregister von 1658-1728.

^[15]HERBST (1849) 1849, s. 393.

^[16]ZELLER, T. 10, s. 42.

^[17]ZELLER (1738) T. 1, s. 60 I n.

^[18]Kurze Geschichte der evangelisch-lutherischen Gemeinde, der Gnadenkirche und der damit verbundenen Schule zu Hirschberg: Eine Denkschrift bei der 100jähr. Jubelfeyer der wiedererlangten Religionsfreiheit 1809, s. 71.

^[19]AP JG 83/102/23; Zunftregister von 1658-1728. Gerstmann, MATRICUL (um 1818)s. 2.

^[20]VON BUCHS (1735).

^[21]VON BUCHS (1735).

^[22]VON BUCHS (1779).

^[23]Alfred Höhne [wyd.], Hirschberg im Riesengebirge. Ein Heimatbuch. Nürnberg [1953] 19852, s. 41.

^[24]APJG 3/3669: Elisabeth Hörder, Hirschberger Hausmarken, 1944.

^[25]Lindner, Caspar Gottlieb, Vergnügte und unvergnügte Reisen auf das welt-beruffene schlesische Riesen Gebirge: […]. Hirschberg 1736, s. 150.

^[26]ZELLER (1738), tom 2, s. 165. August von Doerr, Der Adel der böhmischen Kronländer. Ein Verzeichnis derjenigen Wappenbriefe und Adelsdiplome welche in den Böhmischen Saalbüchern der Adelsarchives im k.k. Ministerium des Innern in Wien eingetragen sind. Praga 1900, s. 579.

^[27]Johann Christian von Hellbach, Adels-Lexikon (1825), tom 1, s. 200.

^[28]VON BUCHS (1735).

^[29]VON BUCHS (1735).

^[30]Johann Martin Bernigeroth, Stecher; faktyczne miejsce powstania: Lipsk, 1755; miedzioryt; 503 x 387 mm (arkusz); 367 x 290 mm (płyta); Coburg, Zbiory sztuki Veste Coburg, inwentarz nr III,114,5, teka 15, passe-partout 14; kopia ryciny wykonana przez: Trzeschniak, Daniel, ilustracja, 1740

^[31]J. S. Ersch i J. G. Gruber [opr. i wyd.], Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste in alphabetischer Folge... druga sekcja H-N, część 8 Lipsk 1831, s. 417.

^[32]VON BUCHS (1735).

^[33]VON BUCHS (1735).

^[34]ZELLER, T. 12, s. 5.

Skróty:

1. APJG = Archiwum Państwowe w Wrocławiu. Oddział w Jeleniej Górze
2. BUW = Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu

Źródła:

1. ZELLER = APJG (Odział Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze): sygn. 83/3/2886-2897; Zeller David, Vermehrte Hirschbergische Merkwürdigkeiten … [1. do 12.] Theil. Hirschberg [1720-1738]. Faksymile online: (opr. Ivo Łaborewicz); transkrypcja online w Jeleniogórskiej Bibliotece Cyfrowej (opr. Ullrich Junker).
2. VON BUCHS (1735) = BUW: sygn. XVIII 45875: Johann Neunhertz, Leichenpredigt auf Daniel von Buchs († 1735).
3. VON BUCHS (1779) = BUW: sygn. 562557: [Druckerei Krahn], Leichenpredigt auf Daniel Gottlieb von Buchs († 1779).

Literatura:

1. MATRICUL (ok. 1818) = [ ], Matricul der Wollöbl[ichen] Kaufmanns-Societät zu Hirschberg, von ihrer Stiftung 1658 an, bis 1818, aus den Acten gezogen. Hirschberg [ok. 1818].
2. HERBST (1849) = Herbst, Johann Karl, Chronik der Stadt Hirschberg in Schlesien bis zum Jahre 1847. Hirschberg 1849.
3. KAWALETZ (2006) = Andreas Kawaletz, Die Familie von Buchs – die Hirschberger Schleierherren. In Schlesische Bergwacht Nr. 55/9 (2006), s. 396-398.

Materiał ilustracyjny:

• Zdjęcie główne: Portret Daniela von Buchsa.

1. Portret Daniela von Buchsa (†1735), konterfekt: Treschnack, rycina: Bernigeroth. Reprodukcja z Muzeum Regionalnego w Alfeld.
2. Godło rodziny von Buchsów. VB = Verband der Sippen Gerstmann, Glafey, Hasenclever und Mentzel e. V. [wyd.], Verbandsblatt der Familien Glafey, Hasenclever, Mentzel und Gerstmann sowie deren Seitenverwandten, nr 5, 1.4.1912, 2. /Wydawnictwo rodzin Glafey, Hasenclever, Mentzel i Gerstmann oraz ich krewnych w linii bocznej/ rocznik, s. 26 II.
3. Kopia domu kupieckiego von Buchsów przy Hirschberger Ring 22 w Muzeum Karkonoskim.
4. Gmerk Daniela von Buchsa (†1735).
5. Ogród i dom letni rodziny von Buchsów na sztychu portretowym Daniela von Buchsa (†1735). Szczegół z rys. 1.

Autor - Gerhard Schiller