ur. 3 grudnia 1899, Szczurowice
zm. 21 kwietnia 1992, Chicago (Stany Zjednoczone)
| Langdo Maria ur. 3 grudnia 1899, Szczurowice zm. 21 kwietnia 1992, Chicago (Stany Zjednoczone) |
|
Maria Langdo urodziła się 3 grudnia 1889 r. we wsi Szczurowice [1], powiat Radziechów (choć sama podawała w ankietach, iż był to powiat Brody) w województwie lwowskim. Jej ojcem był Ignacy Szewczyk, zaś matką Katarzyna z domu Maruda. O dzieciństwie i pozostałej rodzinie Marii Langdo wiemy tylko tyle, że miała młodszą siostrę – Stefanię, urodzoną ok. 1930 r. Zapewne w Szczurowicach ukończyła szkołę powszechną (podstawową) – ok. 1912 r., a naukę w szkole średniej musiała przerwać I wojna światowa, gdyż dopiero w 1926 r. zdała egzamin maturalny. Nie wiemy gdzie znajdowała się ta szkoła, być może w Brodach? Prawdopodobnie tuż po maturze wyjechała z Kresów do Polski Centralnej, podejmując pracę w szkolnictwie. Być może już w 1926 r. Maria Langdo, znalazła się w miejscowości Pilchowo koło Rozwadowa (dziś Rozwadów stanowi część miasta Stalowa Wola), gdzie podjęła pracę nauczycielki w szkole powszechnej. Prawdopodobnie w tym samym czasie wyszła za mąż za robotnika Ireneusza Langdo, z którym miała jednego syna Andrzeja, urodzonego 16 marca 1933 r. W szkole pracowała do 1938 r., po czym przeszła na emeryturę. W tym samym czasie wraz z rodziną przeprowadziła się do Warszawy, do mieszkania nr 22 w domu przy ul. Belgijskiej 6 na Mokotowie. Obok znajdowała się słynna Fabryka Chemiczno-Farmaceutyczna „Adolf Gąsecki i Synowie”, znana m.in. z wyrobu popularnego środka przeciwbólowego zwanego Kogutkiem. Być może tu pracował jej mąż, który we wrześniu 1939 r., jako ochotnik zaciągnął się do oddziałów broniących Warszawy przed niemiecką agresją i w czasie tych walk poległ. Podczas Powstania Warszawskiego w 1944 r. Maria Langdo została wygnana z domu, co zmusiło ją do schronienia się we wsi Sprowa w gminie Słupia w powiecie jędrzejowskim. Po wojnie osiedliła się na krótko w Krotoszynie, zamieszkując przy ul. Kobylińskiej. Zdaje się jednak, że nie znalazła tam żadnej pracy. Ponieważ zaś na jej utrzymaniu pozostawał nie tylko syn Andrzej, ale również siostra Stefania oraz teściowa Józefa Langdo, podjęcie zatrudnienia stało się sprawą pilną. Początkowo próbowała szukać pracy w Warszawie, ale ostatecznie znalazła ją na Dolnym Śląsku. Dnia 20 lutego 1946 r. Maria Langdo zwróciła się do Ministerstwa Zdrowia z podaniem o zatrudnienie w zakładzie zdrojowym. Tego samego dnia jej dokumenty zostały przesłane do Wacława Lengi – dyrektora Uzdrowisk Dolnośląskich w Solicach Zdrój (dziś Szczawno Zdrój), z ministerialnym poleceniem zatrudnienia petentki „w charakterze urzędniczki”. W ślad za tą korespondencją Maria Langdo przyjechała do Solic, gdzie 4 marca 1946 r. przebadał ją doktor Mieczysław Ropek, wydając pozytywną opinię na temat stanu jej zdrowia i przydatności do pracy, choć rozpoznał „stan po operacji, wrzody żołądka, zaburzenia czynności serca...”. W Solicach nie było jednak odpowiednich etatów, albo mieszkań, gdyż dyrektor Lenga 8 marca 1946 r. przesłał całą dokumentację Marii Langdo do Uzdrowiska Cieplice Śląskie Zdrój, „z prośbą o zatrudnienie z dniem 1 kwietnia 1946 r. z uposażeniem miesięcznym 1500 zł wraz z utrzymaniem”. Maria Langdo pojawiła się w Cieplicach być może już 1 kwietnia 1946 r., ale umowę o pracę podpisała dopiero 10 maja, składając jednocześnie – wymagane wówczas – ślubowanie urzędnicze. Zgodnie z wcześniejszą decyzją otrzymała obiecane uposażenie wraz z utrzymaniem, na które składało się m.in. mieszkanie służbowe w budynku Muzeum. W ten sposób została pierwszym polskim kierownikiem tej placówki. To ona otworzyła je dla publiczności po raz pierwszy od zakończenia wojny. Prezentowano tu dawne zbiory przyrodnicze i historyczne Schaffgotschów, mieszczące się w tzw. „Długim Domu” [2] (dziś ul. ks. P. Ściegiennego 6/7). Praca w Cieplicach nie należała do łatwych. Z powodu ogromnej frekwencji zwiedzających, przekraczającej rocznie 200 tysięcy osób, kierowniczka Muzeum musiała poświęcić znaczną część czasu na oprowadzanie wycieczek. Często robiła to kosztem wolnego czasu po pracy, co uwzględniono nawet w specjalnym układzie między nią a Dyrektorem „Uzdrowiska”, określającym dodatkowe wynagrodzenie za ponadwymiarową pracę w sezonie turystycznym, czyli od 1 czerwca do 15 września 1947 r. Układ zobowiązywał ją do 48-godzinnego tygodnia pracy z dotychczasowym wynagrodzeniem (w godz. od 9.00 do 13.00 i od 14.00 do 17.00), natomiast w niedziele i święta w godzinach nadliczbowych – „co najmniej od godz. 10.00 do 15.00 (bez przerwy)” za dodatkowy ryczałt. Przewidziano też specjalny dodatek za oprowadzanie poza określonymi wyżej godzinami, jeśli zdarzy się taka sytuacja z powodu frekwencji. Ta dodatkowa umowa zabraniała też Marii Langdo korzystania z urlopów w sezonie turystycznym, co musiało być przykrym obowiązkiem. Nie posiadając specjalistycznego wykształcenia przyrodniczego, wiedzę na temat eksponatów Maria Langdo zdobywała sama, poprzez lekturę literatury fachowej, a prawdopodobnie również w trakcie rozmów z Kurtem Martinim, zatrudnionym na stanowisku konserwatora zbiorów od 17 lipca 1945 r., a wcześniej pracującym na takim samym stanowisku u Schaffgotschów [3]. Jej pracę w tym okresie scharakteryzowała jedna z gazet: „personel umysłowy składa się aż ... z dwóch osób – kierowniczki i oprowadzającego. W razie przybycia jakiejś wycieczki – kierowniczka nie może ograniczyć się do swoich zwykłych obowiązków, lecz musi oprowadzać i objaśniać eksponaty muzealne, a jest ich „tylko” około 20.000. Oprócz tego co pół godziny odbywa się specjalny pokaz z objaśnieniem zbioru motyli (12.000 sztuk)” [4]. Dnia 11 maja 1948 r. dyrektor „Uzdrowiska Cieplice” Adam Ligas wystawił dla warszawskiego Zarządu Uzdrowisk Państwowych opinię o Marii Langdo, z której dowiadujemy się, iż była ona „pracowita, pilna, uczciwa i dokładna”. Ponadto Ligas napisał: „Obowiązki wykonuje bardzo dobrze, obecnie wykazuje znajomość w dziedzinie muzealnictwa i ornitologii. Inteligentna, z cierpliwością i rutyną objaśnia eksponaty. Nadaje się. Dobra demokratka”. Ocalałe szczęśliwie z zawieruchy wojennej zbiory cieplickie dość szybko, bo już w 1948 r., zaczęły być wywożone do różnych muzeów w Polsce centralnej. W 1949 r. przybył do Cieplic z Warszawy prof. Domaniewski, aby na bazie tutejszego Muzeum Ornitologicznego (jak wówczas nazywano placówkę), stworzyć Muzeum Sudeckiej Flory i Fauny, lecz planów tych nie zrealizowano. Z dniem 1 stycznia 1950 r. cieplicka placówka została przejęta przez Muzeum Śląskie we Wrocławiu (dziś Muzeum Narodowe), jednak właścicielem mieszczącego ją budynku pozostawało Uzdrowisko. „W Długim Domu muzeum zajmowało dwie kondygnacje. Na pierwszym piętrze prezentowano wyłącznie przyrodę, a na drugim, przyrodę i militaria. Muzeum posiadało (…): ponad 4.000 dermoplastycznych preparatów ptaków, ok. 10.000 motyli, ponad 7.000 innych owadów, ok. 2.000 muszli, ponad 2.000 dermoplastycznych preparatów ssaków, ok. 500 modeli grzybów oraz kilkaset militariów, dzieł sztuki, obiektów etnograficznych i innych” [5]. Placówka pozostawała niedoinwestowana, obiekt wymagał natychmiastowego remontu, o co Maria Langdo występowała wielokrotnie już od 1951 r. W efekcie postępującej dekapitalizacji 5 lipca 1952 r. muzeum zamknięto do odwołania. Z nieczynnej instytucji łatwiej było ponadto wywieźć – jak to określano – „zbędne eksponaty”. Przeciw temu ostatniemu Maria Langdo zdecydowanie protestowała, co zapewne przyczyniło się do jej zwolnienia z pracy z dniem 1 stycznia 1954 r. O jej życiu prywatnym w tym czasie wiemy niewiele. Mieszkała w Cieplicach przy ul. Żukowa 6 (dziś ul. ks. Piotra Ściegiennego) w jednym mieszkaniu wraz z synem Andrzejem oraz siostrą i teściową. Jej syn kończył zapewne szkołę podstawową w Cieplicach, ale do gimnazjum uczęszczał już w Krakowie, gdzie we wrześniu w 1948 r. został odwieziony przez matkę. Posiadała też jakąś rodzinę we Wrocławiu, gdyż we wrześniu 1949 r. otrzymała 3 dni urlopu, aby wziąć udział w tym mieście w pogrzebie ciotki. Wiemy ponadto, iż w maju i czerwcu 1947 r. udawała się w jakichś sprawach osobistych do Warszawy. Maria Langdo opuściła Cieplice Śląskie Zdrój w kwietniu 1954 r., przeprowadzając się do Wrocławia, gdzie zamieszkała w domu przy ul. Piastowskiej 56. Dnia 2 lipca 1956 r., korzystając zapewne z postalinowskiej odwilży politycznej, wyemigrowała do USA [6]. Prawdopodobnie udała się do rodziny swego męża, zamieszkującej kontynent północnoamerykański (zarówno Kanadę, jak Stany Zjednoczone) co najmniej od okresu międzywojennego. Osiedliła się w Chicago, gdzie podjęła pracę w miejscowej szkole polskiej im. Tadeusza Kościuszki. Tam w latach sześćdziesiątych XX w., wraz z pozostałym personelem pedagogicznym, przeprowadziła reorganizację nauczania [7]. Prawdopodobnie w latach siedemdziesiątych odeszła na emeryturę. Nadal mieszkała w Chicago, gdzie zmarła 21 kwietnia 1992 r. i została pochowana [8]. Przypisy:[1]W ankiecie personalnej złożonej w 1946 r. w „Uzdrowisku Cieplice” podała, że urodziła się 3 grudnia 1907 r. w Brodach, co zostało przytoczone w późniejszej literaturze, patrz: Ivo Łaborewicz, Maria Langdo – pierwszy polski kierownik Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach (w latach 1946-1953), „Przyroda Sudetów”, t. 7, 2004, Jelenia Góra 2005, s. 233. [2]Wcześniejsze losy zbiorów patrz: Andrzej Paczos, Zbiory przyrodnicze hr. Schaffgotschów w Cieplicach do roku 1945, „Karkonosz”. Sudeckie materiały krajoznawcze, nr 3-4 (10-11), 1993 [Wrocław 1994], s. 119-128; Tenże, Jak powstało Muzeum Przyrodnicze w Cieplicach, „Karkonosze – kultura i turystyka”, nr 11-12 (194-195), 1993, s. 15-18; Ivo Łaborewicz, Cieplickie zbiory muzealne Schaffgotschów przed 1945 r., „Sudety”, 2005, nr 1(46), s. 12-13; Stanisław Firszt, Nieszczęsne losy zbiorów Schaffgotschów na tle odradzającego się muzealnictwa polskiego po 1945 roku, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 42, 2010, s. 193-226. [3]Patrz: Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Jeleniej Górze, „Uzdrowisko Cieplice” w Jeleniej Górze, Akta osobowe, sygn. 1033; oraz Andrzej Paczos, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze – Cieplicach, „Przyroda Sudetów Zachodnich”, t. 1, 1998, s. 109. [4]„Słowo Polskie”, 30 lipca 1950 r., nr 207, s. 8. [5]Stanisław Firszt, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze (cz. 1). Lata 1954-1982, „Rocznik Jeleniogórski”, t. 43, 2011, s. 126-128. [6]Urząd Miejski w Jeleniej Górze, Archiwum zakładowe, Kartoteki adresowe mieszkańców Cieplic. Niestety we wrocławskim Oddziale IPN nie zachowały się jej akta paszportowe, podobnie jak nie zachowała się koperta jej dowodu osobistego. [7]Małgorzata Pawlusiewicz, Mija 60 lat istnienia Polskiej Szkoły im. Tadeusza Kościuszki w Chicago!, „Dziennik Związkowy”, Chicago, 2011, patrz: http://dziennikzwiazkowy.com/sprawy-polonijne/mija-60-lat-istnienia-polskiej-szkoy-im-tadeusza-kociuszki-w-chicago/ (dostęp: 19.04.2014). [8]Patrz: http://crestleaf.com/p/50ba9fbf651a69e4d4cee499/maria-langdo (dostęp: 12.04.2014 r.). Materiały archiwalne:
Publikacje:
Strony internetowe:
Materiał ilustracyjny:
Autor - Ivo Łaborewicz |
      |
| Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej
| © Książnica Karkonoska 2014 Jelenia Góra |