Kupiec, bankier

Rodzina i przodkowie

Nazwisko Glafey zostało udokumentowane po raz pierwszy w umowie kupna wydanej w Glogau (Głogów) w roku 1510. Rodzina pochodziła prawdopodobnie z frankońskiego Claffheim, dzisiejszej dzielnicy miasta Ansbach. Wuj Gottfrieda Glafeya, Adam (1634-1707) zapisywał swoje nazwisko jako Glaffheim lub Klaffheim^[1]. Najstarsze wzmianki o rodzinie Glafeyów w Hirschbergu pochodzą z tamtejszych kościelnych ksiąg metrykalnych: w roku 1685 zapisano zgon dziecka Gottfrieda Glafeya, a w 1690 r. zgon ojca Gottfrieda Claveia - Christiana (*ok. 1635)^[2].

W 1655 r. w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Breslau Christian Glafey poślubił Magdalenę (1634-1662), z domu Mähner (Mehner)^[3]. W tym czasie był czeladnikiem u szewca. W latach 1656–1662 pracował już jako kupiec i handlarz obwoźny na targach, w roku 1680 pełnił funkcję zarządcy targu przy wadze i w domu sukienniczym a w roku 1684 został zarządcą miejskich magazynów w Breslau^[4]. Prawdopodobnie współpracował blisko z domem kupieckim Georga Pohla (†1664), członkiem założycielskim jeleniogórskiego cechu kupieckiego w roku 1658^[5], i zajmował się sprzedażą towarów sukienniczych przez Breslau do Polski.

Ojciec Christiana, Adam Glaffe(i)n (*Winzig (Wińsko) ok. roku 1600), mieszkał od roku 1661 w lub pod Hirschbergiem i wzmiankuje się, że był w Schildau (Wojanów) ogrodnikiem (właścicielem drobnego gruntu)^[6].

Życiorys

Chrzest Gottfrieda Glafeya odbył się dzień po jego urodzinach w dniu 17.10.1656 r., prawdopodobnie w kościele pw. św. Marii Magdaleny w Breslau^[7]. Według kazania pogrzebowego księdza Johanna Neunhertza^[8] (1652-1737) miał on być wykształconym i kochanym, na wskroś uczciwym synem. Brzydził się wszelką przewrotnością, podstępem i obłudą nawet wtedy, gdy miałby z tego powodu odnieść jakiekolwiek nieprzyjemności^[9]. Od swoich rodziców młody Gottfried otrzymał troskliwe i dobre wychowanie w duchu religijnym. Kształcenie powierzono nauczycielom domowym (praeceptoribus), a ojciec posłał go jeszcze do sąsiadującej [z Breslau] polskiej szkoły, by nauczył się języka, który mógłby później wykorzystywać w interesach.

Gottfried szybko zakończył naukę szkolną, bo już w wieku 13 lat (na przełomie 1668/69 r.) i za namową rodziców wybrał takowy sposób na życie, który najlepiej odpowiadał jego rozwiniętym talentom - a mianowicie wybrał zawód kupca^[10]. Na praktyki posłano go do wrocławskiego domu kupieckiego Tobiasa Pohla (1629-1691)^[11] i Georga Pohla (†1689)^[12], gdzie spędził trzy lata, odznaczając się pracowitością, lojalnością i szczególną obrotnością. Później, przez dziewięć do dziesięciu lat prowadził jeleniogórską filię Tobiasa Pohla. Około roku 1682 tenże poradził mu otwarcie własnego interesu by mógł się urządzić (usamodzielnić)^[13].

Glafey uznał za stosowne rozejrzeć się za oddaną żoną^[14]. 8 września 1682 roku poślubił (Annę) Reginę, (1665-1742), córkę bogatego jeleniogórskiego kupca Gottfrieda Baumgartena seniora (1626-1678). Para doczekała się ośmiu córek i pięciu synów, z których w sumie dziewięcioro osiągnęło wiek dojrzały. Po śmierci Gottfrieda żyło jeszcze dwóch jego synów i sześć córek wraz z 29 wnuczętami^[15]. (Anna) Regina korespondowała ze słynnym profesorem i teologiem Augustem Hermannem Francke (1663-1727) z Halle. Wiele razy odwiedzał ją Nikolaus Ludwig hrabia von Zinzendorf (1700-1760), założyciel wspólnoty Braci Morawskich^[16]. Po śmierci małżonka prowadziła dalej wraz z synami interesy domu kupieckiego^[17].

W roku 1683 Gottfried Glafey wstąpił do cechu kupieckiego w Hirschbergu^[18]. W 1696 r. został powołany do rady starszych a niedługo później został właścicielem sporego i zapewniającego byt majątku^[19]. W latach 1699, 1707, 1714 i 1719 był czterokrotnie przewodniczącym rady starszych oraz trzykrotnie (1697, 1698 i 1706) członkiem zarządu rady starszych (zastępcą przewodniczącego), mającym czynny wpływ na losy cechu kupieckiego w Hirschbergu^[20]. Mówiono o Glafeyu, że dokonał rzeczy tak wielkich w interesach, że jego nazwisko znane było nie tylko w Niemczech, ale i w Holandii, Anglii, Francji, Portugalii, Włoszech itd.^[21]

Około roku 1700 Glafey urządził w późniejszej tymczasowej siedzibie oddziału Archiwum Państwowego (przy ul. Podwale 27) bielarnię i magazyn towarów lnianych^[22]. Tutaj też w 1710 r. przez krótki okres działała nowo założona szkoła ewangelicka, której udostępnił pomieszczenia. W roku 1709 posiadłość Glafeya przy kościele św. Ducha^[23] była rozpatrywana jako możliwy teren pod budowę Kościoła Łaski^[24]. W roku 1723 główny dom Glafeyów znajdował się przy Dunkle Burggasse^[25] (1944: nr 24)^[7]. Poza tym Gottfried Glafey został dziedzicem i panem lennym na dobrach rycerskich Nieder-Stonsdorf (Staniszów)^[26].

Glafey przez wiele lat zabiegał u przedstawicieli władz habsburskich we Wrocławiu i Wiedniu o złagodzenie represji, które miały miejsce na Śląsku od roku 1648, wobec jego ewangelickich współwyznawców^[27]. Pastor Neunhertz określił go mianem jednej z najważniejszych osób, których zaangażowanie i starania umożliwiły szczęśliwe ukończenie dzieła budowy kościoła ewangelickiego^[28], szkoły i cmentarza^[29]. W 1709 r. Glafey został wybrany do nowo powołanego ewangelickiego kolegium kościelnego^[30], w którym aż do śmierci piastował funkcję przewodniczącego. Wraz z dr Melchiorem Süßenbachem zostali wyznaczeni przez kolegium do odebrania w dniu 21 kwietnia 1709 r. od wysłannika cesarskiego, Ludwiga hrabiego von Zinzendorfa i Pottendorfa (1661-1742), cesarskiego Znaku Łaski w postaci partyzany, symbolizującej zezwolenie na budowę ewangelickiego kościoła i szkoły w Hirschbergu^[31]. Prawie dziewięć lat później, 9 maja 1718 r. Glafey miał wielki honor wniesienia partyzany do wykończonego Kościoła Łaski, gdzie została umocowana nad ołtarzem^[32].

Gottfried Glafey był ogólnie znany ze swojej dobroczynności. Zapisał w spadku między innymi 400 guldenów^[33] na pensje nauczycieli nowego ewangelickiego gimnazjum oraz 3000 guldenów dla fundacji na rzecz uczniów szkoły ewangelickiej w Hirschbergu^[34]. Pastor Neunhertz podkreślał w mowie pogrzebowej, że pomimo szeroko zakrojonych i ważnych relacji handlowych jego dom od rana do wieczora przepełniony był modlitwą i śpiewem, będąc prawdziwym domem bożym. Największą radością w życiu Glafeya było czynienie dobra na rzecz biednych i opuszczonych^[35]. Żywił, przyodziewał i troszczył się o sieroty z Hirschberga, a także z sierocińców zamiejscowych; w parafii był uznawany za ojca ubogich^[36].

Gottfried Glafey przez całe życie cieszył się dobrym zdrowiem. Krótko przed Wielkanocą 1715 roku zaatakowała go gwałtowna gorączka, która znacznie nadwyrężyła jego siły witalne. Od czasu do czasu odczuwał zwiększające się osłabienie, mimo to rzetelnie wypełniał swoje obowiązki. Według pastora Neunhertza uporządkował doczesne sprawy za pomocą testamentu, w obliczu ostatniej przegranej bitwy pobłogosławił swoje dzieci i wnuki i przyjął w sercu fakt, że teraz przekroczy podwoje domu Bożego^[37]. W godzinie śmierci duszę jego wypełniała pokrzepiająca radość z nadziei ponownego zobaczenia swoich bliskich w niebie. Glafey jeszcze dwukrotnie po skruszonym wyznaniu grzechów i otrzymaniu rozgrzeszenia przyjął komunię świętą, zanim odszedł w pokoju w dniu 24 listopada 1720 roku rano o godzinie 9.00^[38]. 28 listopada trumnę ze zwłokami przeniesiono do Kościoła Łaski, a następnie pochowano na cmentarzu przykościelnym, w grobowcu, którego budowę zakończono w 1717 roku^[39]. Jest to najstarsza z kaplic otaczających kościół, a tym samym Johanna Gottfrieda Glafeya można uznać za założyciela nekropolii ewangelickiej.

Przypisy:

^[1]Był wykańczalnikiem sukienniczym w Reichenbach na terenie Vogtland; GLAFEY (1891), s. 5. Starsze ewangelickie księgi metrykalne z Hirschberg zostały zagubione w roku 1650; GLAFEY (1891), s. IX i s. 3.

^[2]Córka wrocławskiego szewca Donata Mehnera, który pochodził prawdopodobnie z Radeberg/Saksonii i jego pierwszej żony Magdaleny, z domu Merckel (*1606; †prawdobodobnie w Breslau). Dla obojga było to ich drugie małżeństwo (pierwsze związki zawarli w roku 1634 w tym samym kościele); VB, tom 6, 1941, nr 74, kol. 123 I n.

^[3]VB, tom 6, 1941, nr 74, kol. 123 I n.

^[4]Gerstmann, Bruno Ewald Hugo, Mitgliederverzeichnis des Schlesischen Gebirgs-Handelsstandes in Hirschberg, Schmiedeberg, Greiffenberg, Landeshut, Jauer, Goldberg und Waldenburg. Z archiwum cechu kupieckiego w Hirschberg na lata 1658-1912 [...] Dresden 1918, s. 16.

^[5]GLAFEY (1891), s. 3; VB, tom 6, 1941, nr 74, kol. 123 I n. – ojciec Adama urodził się ok. roku1560 w Winzig, jego dziadek, Jacob Glaffen, ok. roku 1530 a jego pradziadek, Anton Glaffen, ok roku 1500. Wszyscy mieli prawa obywatelskie miasta Winzig; VB, tom 6, 1941, nr 74, kol. 123 I n.

^[6]GLAFEY (1720), s. 37.

^[7]GLAFEY (1720), s. 37 i s. 42.

^[8]pierwszy pastor Kościoła Łaski, od 1709 r.– przyp. red.

^[9]GLAFEY (1720), s. 38.

^[10]http://www.personalschriften.de/datenbanken/gesa.html; Mowa pogrzebowa M. Christiana Herrmanna.

^[11]patrz (jak w przypisie nr 6), s. 16.

^[12]GLAFEY (1720), s. 38; KÜHN (1938), s. 118, podaje błędnie rok 1692.

^[13]GLAFEY (1720), s. 39.

^[14]GLAFEY (1720), s. 40. – 1) urodzenie martwego płodu, syn bezimienny; 2) Maria Magdalena (*1.2.1685; †6.7.1686); 3) Christian Gottlieb (*Hirschberg 11.1.1687; †16.10.1753 [Epitaphium]); 21.10.1710 pierwsze małżeństwo z Ursulą Reginą, z domu Wagner (1694-1722); 1.6.1723 drugie małżeństwo z Euphrosiną, z domu Prenzel (1702-1749); 4) Maria Rosina (*Hirschberg, 10. 7.1689; †tamże 13.2. 1755 [Epitaphium]); najstarsza dorosła córka wyszła za mąż w dniu 12.4.1706 za Daniela von Buchsa (1676-1735); 5) Susanna Elisabeth (*Hirschberg, 14.9.1691; †Schweidnitz, 25.9.1748), druga córka, wyszła za mąż w dniu 24.9.1708 za Ernsta Sigismunda Schobera (1681-1749), kupca z Hirschberg; królewskiego adwokata urzędowego księstw Schweidnitz i Jauer, właściela dóbr rycerskich Niederstonsdorf i Bögendorf; 6) Johanna Regina (*Hirschberg, 14.10.1693; †tamże, 5.8.1718 [Glafey]), trzecia córka, wyszła za mąż za lekarza Adama Christiana Thebesiusa (1686-1732); 7) Maria Magdalena (*8.2.1698; †21.11.1769), czwarta córka, wyszła za mąż za Davida Ebersbacha i Samuela Gottlieba Schultze z Schweidnitz; 8) Eleonora (*17.6.1697; †20.6.1767), piąta córka, wyszła za mąż za Johanna Jägera (†1751) i Johanna Fingera; 9) Juliana (*28.4.1699; †26.5.1754), szósta córka, wyszła za mąż za Christiana Kahla; 10) Theodora (*Hirschberg, 11.11. 1700; †tamże, 25.12.1772), siódma córka, wyszła za mąż za 1721 Christiana Benjamina Mentzela (1694-1761); 11) Gottfried (*13.11.1702; †9.1.1709 [Glaf.]); 12) Benjamin Glafey (*Hirschberg, 28.4.1704; †tamże, 20.1.1735); ożenił się w Hirschberg 26 lutego 1726 z Anną Marią, z domu Kluge (1708-1734); 13) Johann Gottlob (*7.9.1707; †17.12.1708 [Glafey]).

^[15]VB nr 28, 1 paź. 1921, 21 rocznik, kol. 26 I n.

^[16]KÜHN (1938), s. 79.

^[17]KÜHN (1938), s. 118 podaje błędnie rok 1692.

^[18]GLAFEY (1720), s. 42.

^[19]patrz (jak w przypisie nr 6), s. 5.

^[20]GLAFEY (1720), s. 5.

^[21]ZELLER. T. 11, s. 4.

^[22]ZELLER , T. 10, s. 40.

^[23]nieistniejący już kościół św. Ducha mieścił się przy ulicy Wolności 25a – przyp. red.

^[24]GLAFEY (1891), s. 5.

^[25]obecnie ul. Grodzka – przyp. red.

^[26]Prüfer, Erich, Die Hirschberger Gnadenkirche. Ergänzt und neu bearbeitet. Ulm 1957, s. 6.

^[27]GLAFEY (1720), s. 43; HENSEL (1797), s. 543; patrz GLAFEY (1891), s. 5.

^[28]na mocy ugody altransztadzkiej, zawartej pomiędzy królem szwedzkim Karolem XII a cesarzem Józefem I, śląscy ewangelicy uzyskali zgodę na wzniesienie własnych świątyń tzw. "Kościołów Łaski", które powstały w Cieszynie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Kożuchowie, Miliczu i Żaganiu. Budowa murowanej świątyni w Jeleniej Górze rozpoczęła się w 1709 r. - obecnie kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego – przyp. red.

^[29]HENSEL (1797), s. 528.

^[30]organ powstały w 1709 r., mający zająć się sprawami budowy świątyni; w jego skład weszli najznamienitsi z mieszczan jeleniogórskich – przyp. red.

^[31]HENSEL (1797), s. 528.

^[32]Herbst, Johann Karl, Chronik der Stadt Hirschberg in Schlesien bis zum Jahre 1847, Hirschberg 1849, s. 399.

^[33]W Europie XVIII wieku były w obiegu różne waluty. Z ich wymienialnością zwykle nie było problemów. Wzajemne relacje kursu monet nie ulegały gwałtownym zmianom. Gulden = floren. Obie miały tę samą wartość, a ich nazwy były w zasadzie synonimiczne. 1 talar = 2 guldeny. – przyp.red. za Maślej-Feluś K. Kaplica Hochberga [online]. [Przeglądany 7 marca 2014]. Dostęp z: http://www.grekokatolicy.wroclaw.pl/index.php/kaplica/opis

^[34]HENSEL (1797), s. 543.

^[35]GLAFEY (1720), s. 43.

^[36]GLAFEY (1720), s. 5.

^[37]GLAFEY (1720), s. 44.

^[38]GLAFEY (1720), s. 45.

^[39]GLAFEY (1720), s. 1 i s. 46; ZELLER, T. 12, s. 1.

Źródła:

1. ZELLER = Archiwum Państwowe w Wrocławiu. Oddział w Jeleniej Górze (nr 83); 83/3/2886-2897; Zeller David, Vermehrte Hirschbergische Merkwürdigkeiten... [1. bis 12.] Theil. Hirschberg [1720-1738]. Faksymile online: http://www.ap.wroc.pl (oprac. Ivo Łaborewicz); transkrypcja online w Jeleniogórskiej Bibliotece Cyfrowej (oprac. Ullrich Junker).
2. GLAFEY (1720) = Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu sygn. 420453: Gottfried Glafey (†1720).
3. HENSEL (1797) = Hensel, Johann Daniel, Historisch-topographische Beschreibung der Stadt Hirschberg bis 1797. Hirschberg 1797.

Literatura:

1. GRUNDMANN (1916) = Grundmann, Günther, Gruftkapellen des Achtzehnten Jahrhunderts in Niederschlesien und der Oberlausitz. w: Studien zur Deutschen Kunstgeschichte 193, Straßburg 1916.
2. GERSTMANN (1909) = Gerstmann, Bruno Ewald Hugo, Beiträge zur Kulturgeschichte Schlesiens, 14. bis 20. Jahrhundert. Aus den Familiengeschichten der Mentzel- und der Gerstmann‘schen Nachkommenschaft [...] Leipzig (Lipsk) 1909.
3. GLAFEY (1920) = Glafey, Gottlob Edmund August und Bruder, Die Familie Glafey und deren Anverwandte in Wort, Bild und Schrift: Bis Juni 1919 gesammelt und zusammengestellt. Nürnberg 1920.
4. KÜHN (1938) = Kühn, Siegfried, Der Hirschberger Leinwand- und Schleierhandel. Breslau 1938. [wznowienie Aalen 19822]
5. VB = Verband der Sippen Gerstmann, Glafey, Hasenclever und Mentzel e. V. [wyd.], Verbandsblatt der Familien Glafey, Hasenclever, Mentzel und Gerstmann sowie deren Seitenverwandten. /Wydawnictwo rodzin Glafey, Hasenclever, Mentzel i Gerstmann oraz ich krewnych w linii bocznej/ 1. zeszyt (15 wrzesień 1910), 1. rocznik do 99. zeszyt (kwiecień 1982), 51. rocznik.

Materiał ilustracyjny:

• Zdjęcie główne: (Johann) Gottfried Glafey (1656-1720). Prywatne archiwum rodzin Glafey, Hasenclever, Mentzel i Gerstmann oraz ich krewnych w linii bocznej; pudło 15, teczka 98.

1. Anna Regina Glafey, z domu Baumgarten (1665-1742). Prywatne archiwum rodzin Glafey, Hasenclever, Mentzel i Gerstmann oraz ich krewnych w linii bocznej: rys. w albumie fotograficznym.
2. Gmerk (Johanna) Gottfrieda Glafeya (1656-1720). Gerhard Schiller.
3. Herb mieszczańskiej gałęzi rodziny Glafeyów. Gottlob Edmund August Glafey und Bruder, Die Familie Glafey und deren Anverwandte in Wort, Bild und Schrift: Bis Juni 1919 gesammelt und zusammengestellt. Nürnberg 1920 (bez nr stron).
4. Grobowiec nr 2 (1717) na cmentarzu przy Kościele Łaski w Hirschbergu przed rokiem 1945. Hirschberger Heimatstube in Alfeld; druk jednorazowy.
5. Mowa pogrzebowa dla (Johanna) Gottfrieda Glafeya (1656+1720). Strona tytułowa mowy pogrzebowej J. C. Mosemanna dla Gottfrieda Glafeya (†1720), Druckerei Dietrich Krahn, Hirschberg 1720.

Autor - Gerhard Schiller