ur. 1575, Stary Zawidów
zm. 17 listopada 1624, Zgorzelec
| Böhme Jacob ur. 1575, Stary Zawidów zm. 17 listopada 1624, Zgorzelec |
|
Jacob Böhme pochodził ze starej zasiedziałej zamożnej rodziny chłopskiej z Alt Seidenberg (obecnie Stary Zawidów na południowy wschód od Zgorzelca) [1]. Nazwisko rodowe wskazuje na pochodzenie z ówczesnej niemieckojęzycznej części Czech. Rodzicami Jacoba byli Jacob (†1618) i Ursula. W dzieciństwie Jacobowi juniorowi powierzano niekiedy wypasanie bydła. Już wtedy fascynował się tajemnicami natury, rozpatrywaniem jej sensu i interpretacją w duchu wiary chrześcijańskiej [2]. Zajęcia w szkole miejskiej w Seidenberg (obecnie Zawidów) miały pozostać jedynym instytucjonalnym elementem wykształcenia w jego życiu. W późniejszym okresie czytał wiele dzieł, które, jak sam podkreślał, wyszły spod pióra wielkich mistrzów np. Caspara Schwenckfelda, Paracelsusa lub mistyków. Chętnie dyskutował również z uczonymi przyjaciółmi [3]. Jacob był fizycznie za słaby do pracy na roli, w związku z czym w wieku około czternastu lat został oddany na naukę do szewca w Seidenberg. Po trzech latach zakończył terminowanie i zgodnie z panującym zwyczajem, w wieku 18 lub 19 lat, wyruszył na wędrówkę, aby podpatrywać różne techniki wykonywania zawodu. W niespokojnych czasach wojen wyznaniowych poznał konflikty religijne, które wywarły na wrażliwym Jacobie "bardzo bolesne wrażenie" [4]. W roku 1594 osiadł w Görlitz (obecnie Zgorzelec), gdzie początkowo pracował jako czeladnik u szewca. W roku 1599 został mistrzem szewskim i obywatelem miasta Görlitz. W dniu 10 maja 1599 r. poślubił Catharinę (*ok. 1580; †1625), córkę mistrza rzeźnickiego Hansa Kuntzschmanna. Para doczekała się czterech synów [5]. W dzisiejszym Domu Jacoba Böhma w Zgorzelcu (ul. Daszyńskiego 12), który kiedyś znajdował się przed ówczesną Bramą Nyską (Görlitzer Neißetor), zamieszkiwał w latach 1599-1610 i prowadził warsztat szewski. Następnie, bezpośrednio przy moście nad Nysą, kupił inny dom, który się nie zachował [6]. Böhme prowadził pracowite, pobożne i nierzucające się w oczy życie, w którym często dumał nad boskim zamysłem i dziełem bożym. Jego początkowe przeświadczenie o tym, że Bóg panuje za pośrednictwem Ducha Świętego jedynie w niebie i że na ziemi ludziom bezbożnym dobrze się wiedzie sprawiło, iż popadł w wielką melancholię i smutek, jak sam relacjonuje [7]. W roku 1600 na widok odbijającego promienie słoneczne ciemnego naczynia cynowego doznał oświecenia, że we wszystkich stworzeniach i rzeczach można odkryć odwieczny antagonizm boskości z siłami ciemności [8]. Jednak dopiero po upływie dwunastu lat zapragnął ująć swoje spostrzeżenia na piśmie. W roku 1610 Böhme po raz kolejny poczuł, że Bóg za pośrednictwem Ducha Świętego zesłał na niego oświecenie i sprawił, iż on na ziemi zrozumiał Jego zamysły [9]. W styczniu 1612 roku rozpoczął pracę nad swoim pierwszym dziełem Morgen Röte im auffgang (Wschodząca jutrzenka), przez przyjaciół zwanym Aurorą. Szlachcic Carl Ender von Sercha poruszony dogłębnie treścią zadbał o dystrybucję Aurory. Böhme porzucił w końcu szewskie rzemiosło, gdyż poczuł powołanie, aby dzielić się swoimi religijnymi przemyśleniami. Zarabiał na utrzymanie handlując przędzą i wełnianymi rękawicami. Główny pastor Görlitz Gregor Richter (†1624) potępił z kazalnicy Aurorę, autora określił mianem arcyheretyka i w 1613 roku złożył na niego doniesienie do rady miasta, która nakazała aresztowanie Böhmego. Po złożeniu obietnicy, że zaniecha w przyszłości pisarskich czynności, Böhme został szybko zwolniony. Przez pięć lat konsekwentnie nie łamał wymuszonej na nim obietnicy, podczas gdy ksiądz Richter nie przestawał dalej go napiętnować, czyniąc z niego "obiekt śmiechu w całym mieście" [10]. Aurora zataczała tymczasem coraz szersze kręgi, a w latach 1618/19 wpływowe osoby zachęciły go do ponownego podjęcia pisania [11]. Do końca życia zredagował jeszcze 32 większe lub mniejsze prace [12]. W swoich dziełach Jacob Böhme prawił, że we wszystkich dużych i małych, żywych i martwych rzeczach doczesnego świata można odkryć boską wolę i miłość, a tym samym zaznać wiele radości. Kluczem do odkrycia woli boskiej jest ucieleśnienie Boga w postaci Jego Syna Jezusa Chrystusa, który poprzez swoją ofiarę zesłał na ludzi nieograniczone miłosierdzie i miłość swego Ojca [13]. On wybawia ludzi z grzechu pierworodnego, z zepsutego stanu doczesności bliskiego Lucyferowi, który jest gniewem Boga [14], i umożliwia ponowne nastanie pierwotnego boskiego porządku [15]. Kto jest w stanie to rozpoznać i sobie przyswoić, przeżyje poza swoim pierwszym zewnętrznym urodzeniem również odrodzenie wewnętrzne [16], które spowoduje, iż poczuje obecność Boga już na ziemi. Człowiek musi zaprawdę zostać rozpalony, aby być w mocy poczuć istotę boską, która znajduje się w jego wnętrzu [17] [18]. Śmierć jednak oddziela życie doczesne od raju [19], w związku z czym prawdziwej szczęśliwości doznajemy dopiero po śmierci. Na ziemi wszystkie rzeczy i stworzenia charakteryzują się dwojaką naturą dobra i zła [20], która znajduje się w ciągłej rywalizacji sama ze sobą, będąc tym samym siłą napędową życia i śmierci, cierpienia i miłości [21]. Panują dwie przeciwstawne siły światła i ciemności lub też miłości i gniewu bożego [22]. Ten ostatni ma za zadanie sprowadzenie dzieci boże na ścieżkę porządku bożego aby spełnić zamysł boży [23]. Zło pochodzi nie od Boga, lecz wynika z naturalnych doczesnych sił, które je powodują [24]. Te siły psują grzesznych ludzi, którzy zamykają się przed wolą bożą. Zło znajduje się zatem we wnętrzu człowieka [25], jest konsekwencją grzechu, manifestującego się przez bunt istoty ludzkiej wobec woli stwórcy [26]. Böhme spotykał się z lekarzami, humanistami, zainteresowanymi filozofią szlachcicami i rozwijał swoje teozoficznie przemyślenia [27]. W latach 1621 – 1624 odbył sześć podróży, które poprowadziły go przez Śląsk aż do Pragi [28]. Gdy wzrost cen uniemożliwił dalsze utrzymanie się z prowadzenia handlu, Böhme zdał się na wsparcie swoich protektorów, przede wszystkim śląskich ziemian [29]. I tak w roku 1623 Johann Sigismund von Schweinichen (1590-1664) umożliwił publikację jego dzieł Vom übersinnlichen Leben (O życiu nadprzyrodzonym) i Von wahrer Buße (O prawdziwej pokucie) [30]. W styczniu 1624 r. inny z wielbicieli opublikował, prawdopodobnie bez wiedzy autora, dzieło pt. Weg zu Christo (Droga do Chrystusa), arcydzieło chrześcijańskiej mistyki [31]. Zgorzelecki pastor Richter zareagował w sposób gwałtowny, wygłosił szereg oszczerstw i wezwał radę miasta do wydalenia Böhme. Rada miasta zwróciła się jednak do niego w przyjazny sposób z prośbą o usunięcie się nieco z centrum uwagi, w związku z czym w maju 1624 r. Böhme przeniósł się do Drezna, dokąd został uprzednio zaproszony. Tamtejszy ewangelicki nadkonsystorz przeprowadził badanie jego pism i wydał orzeczenie, że jest on uczciwym i bogobojnym chrześcijaninem [32]. Böhme nie znalazł jednak spodziewanego duchowego wsparcia dla swoich religijnych przekonań u księcia elektora, który widział w nim przede wszystkim alchemika. Böhme postanowił wrócić do Görlitz. Podczas ostatniej podróży, która wiodła ponownie na Śląsk, rozchorował się, a jego stan po powrocie uległ gwałtownemu pogorszeniu. Jeszcze na łożu śmierci musiał poddać się ponownie przesłuchaniu w sprawach wiary przez lokalne duchowieństwo, by po spowiedzi otrzymać absolucję i komunię świętą [33]. Po dziesięciu dniach obłożnego chorowania pożegnał się ze swoimi bliskimi szepcząc początkowo niezrozumiale, po czym wypowiadając ostatnie słowa "Teraz idę do nieba!" i "odszedł z uśmiechem na ustach", jak wynika z relacji [34]. Nowy główny pastor Görlitz Nikolaus Thomas, następca Gregora Richtera, odmówił wygłoszenia mowy pogrzebowej, uważając Böhmego za zbyt kontrowersyjnego parafianina. Dopiero uchwała rady miasta wymogła przeprowadzenie nabożeństwa żałobnego, natomiast krzyż nagrobny na Cmentarzu św. Mikołaja został już po kilku dniach sprofanowany. Catharina przeżyła swojego męża o rok [35]. Pietyzm odkrył na nowo duchowe dziedzictwo Jacoba Böhme, do tego czasu jego dzieło przez długie dziesięciolecia traktowane było po macoszemu. Jednak w ewangelickich krajach wolnomyślicielskich jak w Anglii czy Holandii teksty te były tłumaczone i publikowane, wspierane m. in. przez kwakrów, badaczy twórczości Böhmego i Philadelphian Society [36]. W Niemczech doceniony został ponownie dopiero w czasach romantyzmu, gdy rozpoznano siłę jego języka i logiki metafizycznej. Hegel nazwał Jacoba Böhme "pierwszym niemieckim filozofem", nawiązując do jego przydomku Teutonicus Philosophus, nadanego mu za życia przez przyjaciół [37]. Również Leibnitz, Hegel, Schelling, Ernst Bloch oraz pisarze Friedrich von Hardenberg (Novalis) i Ludwig Tieck wielce cenili sobie jego dzieła. [38] Przypisy:[1]WEHR (2012), s. 8. [2]BUDDECKE (1955), s. 388 I n. [3]HAMBERGER (1876), S. 65 I n. [4]HAMBERGER (1876), S. 65 I n. [5] http://kulturstiftung.kkvsol.net/Jacob-boehme [6] http://kulturstiftung.kkvsol.net/Jacob-boehme [7]BÖHME (1612), rozdz. 19, ust. 1 do 8. [8]HAMBERGER (1876), S. 66. [9]BÖHME (1612), rozdz. 19, ust. 10 i 13; patrz HAMBERGER (1876), s. 66. [10]HAMBERGER (1876), s. 66 I n. [11]WEHR (2012), s. 17. [12]HAMBERGER (1876), s. 67. [13]patrz BÖHME (1612), rozdz. 15, ust. 46. [14]BÖHME (1612), rozdz. 19, ust. 18 i 28. [15]BÖHME (1612), rozdz. 19, ust. 21; rozdz. 19, ust. 82; patrz WEHR (2012), s. 55. [16]BÖHME (1622-a), rozdz. I, ust. WEHR (2012), s. 37. [17]BÖHME (1622-a), rozdz. 1, ust. 2; BÖHME (1622-c), rozdz. 4, ust. 24. [18]WEHR (2012), s. 21. [19]BÖHME (1612), rozdz. 19, ust. 31. [20]BÖHME (1612), rozdz. 1, ust. 2; rozdz. 2, ust. 4; rozdz. 19, ust. 6. [21]BÖHME (1612), rozdz. 2, ust. 3; rozdz. 25, ust. 46 i 52. [22]BÖHME (1612), rozdz. 18, ust. 28. [23]BÖHME (1622-a), rozdz. 7, ust. 15; (1612), rozdz. 19, ust. 22. [24]BÖHME (1612), rozdz. 2, ust. 17 i 35. [25]BÖHME (1622-a), rozdz. 1, ust. 8. [26]BUDDECKE (1955), s. 388 I n. [27] http://kulturstiftung.kkvsol.net/Jacob-boehme [28]WEHR (2012), s. 19. [29]BUDDECKE (1955)., s. 388 I n. [30]HAMBERGER (1876), s. 67. [31]BUDDECKE (1955), s. 388 I n. [32]HAMBERGER (1876), s. 67. [33]WEHR (2012), s. 19. [34]HAMBERGER (1876), s. 67. [35]HAMBERGER (1876), s. 67 ; http://kulturstiftung.kkvsol.net/Jacob-boehme. [36]Towarzystwo na rzecz interpretacji dzieł Jacoba Böhme założone w roku 1647 w Anglii przez Jone Teade, jego wielbicielkę. [37]BUDDECKE (1955), s. 388 I n. [38]WEHR (2012), s. 7. Źródła:
Literatura:
Materiał ilustracyjny:
Autor - Gerhard Schiller |
  |
| Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej
| © Książnica Karkonoska 2014 Jelenia Góra |