Dyrektor Grodzkiej Biblioteki Publicznej w Jeleniej Górze (2000–2004), nauczyciel w I Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze (1988–2000), przewodnik sudecki i pilot wycieczek zagranicznych, miłośnik gór i regionu jeleniogórskiego, nauczyciel i wychowawca młodzieży.

Janusz Maciej Łokaj, urodził się 28 grudnia 1963 r. w Łodzi. Pierwszego imienia używał tylko w kontaktach oficjalnych, dlatego rodzina i przyjaciele kojarzyli go bardziej z imieniem Maciek. Na wybór życiowej drogi Maćka miał zapewne wpływ fakt, że wychowywał się w rodzinie nauczycielskiej. Ojciec, Jerzy Łokaj, nauczyciel wychowania technicznego pochodził z Zamojszczyzny, matka Danuta (z domu Tracz) urodzona w Łodzi, była nauczycielką geografii.

Jak sama wspomina:

nawet pierwsze rodzinne lokum było powiązane z oświatą, gdyż stanowiło go służbowe mieszkanie w budynku MDK przy ul. Matejki w Jeleniej Górze, do którego prowadziły schody z nieistniejącego już kina Turysta.

Pierwsze edukacyjne szlify Maciej odebrał w zabobrzańskiej SP 8, a następnie w SP 11, która mieściła się wówczas w kwartale między ul. Okrzei i 1 Maja. Zamiłowanie do turystyki to również rodzinna tradycja. Pasją rodziców Maćka było wychowanie młodzieży przez rozwijanie zainteresowań i aktywności fizycznej. Dlatego od najmłodszych lat Maciek uczestniczył w niezliczonych sobotnio-niedzielnych wycieczkach w góry, wakacyjnych obozach oraz wyprawach na Pojezierze Mazurskie.

W roku szkolnym 1978/1979 Maciek rozpoczął naukę w I LO im. S. Żeromskiego w Jeleniej Górze w klasie o profilu biologiczno-chemicznym^[1]. Solidne wykształcenie przyrodnicze, które później procentowało erudycją w pracy zawodowej, nie przeszkodziło Maćkowi w rozwijaniu zainteresowań humanistycznych. Szkoła średnia to także czas intensywnej nauki j. obcego. W 1994 r. Maciek uzyskał Dyplom Instytutu Goethego w Poznaniu w zakresie j. niemieckiego.

Aktywność Maćka objawiła się też działalnością w strukturach ZHP. W 1982 r. założył wraz z przyjaciółmi znaną w jeleniogórskim środowisku harcerskim „13 Starszoharcerską Drużynę Skadrowaną im. Batalionu "Parasol" - CZARNA 13”.

Pierwszym drużynowym został Maciej Łokaj, który "wygrał" tę funkcję w konkurencji rzucania widelcami, przybocznym - Wojciech Kucharski. Mieli oni harcówkę w I LO w Jeleniej Górze, czyli w popularnie zwanym "Żeromie"^[2].

W 1982 r. zaraz po uzyskaniu świadectwa maturalnego, wyjechał do Łodzi, gdzie rozpoczął studia na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego. Maciek szybko odnalazł się w nowej rzeczywistości. Wykorzystując rozległą wiedzę turystyczną i talent organizacyjny nawiązał współpracę ze studenckim biurem podróży „Almatur”, w którym pracował jako pilot wycieczek zagranicznych. W wolnych chwilach zaglądał do Jeleniej Góry. W 1987 r. obronił pracę magisterską pt. „Motywy roślinne w polskiej heraldyce rycerskiej (do końca XVI w.)”. Oprawę graficzną pracy wykonał wraz z ojcem, który jako wytrawny fotografik, pomógł pokonać problemy techniczne ówczesnej, prymitywnej światłokopii.

Zakończenie studiów wiązało się wówczas z odbyciem obowiązkowej służby wojskowej (1987–1988) w Szkole Podchorążych Rezerwy w JW 2773, której siedziba mieściła się przy ul. Sudeckiej w Jeleniej Górze.

Zaraz po ukończeniu służby, Maciek rozpoczął pracę na stanowisku nauczyciela historii i wiedzy o społeczeństwie w I LO im. S. Żeromskiego w Jeleniej Górze. Młody i niekonwencjonalny w podejściu do uczniów pedagog, szybko zyskał uznanie podopiecznych, którzy z zapałem uczestniczyli w jego zajęciach.

Styl pracy Maćka wspomina Agnieszka Słowik:

Maciek opowiadał, a my go słuchaliśmy. W sobie tylko znany sposób potrafił nawiązać kontakt z młodymi ludźmi i wzbudzić ich zainteresowanie. Był przeciwieństwem sztywnego, przynudzającego belfra, ale też nigdy nie starał się być naszym kumplem. Z perspektywy czasu, który upłynął, widzę wyraźnie, że jego życiowym powołaniem było nauczanie. Robił to jednakowo dobrze w szkole i poza nią.

Przygoda Maćka z pracą pedagogiczną rozpoczęła się jednak znacznie wcześniej. Jeszcze na ostatnim roku studiów przejął opiekę nad Szkolnym Kołem Turystycznym „Tramp”. Ogromna wiedza krajoznawcza, niezbędne uprawnienia Przewodnika Górskiego Sudeckiego, które uzyskał w 1987 r.^[3] oraz entuzjazm młodego nauczyciela przysporzyły mu wielu sympatyków. W każdej wolnej chwili grupa zapalonych turystów uczestniczyła w weekendowych wyprawach w góry oraz niezapomnianych wakacyjnych obozach wędrownych m.in. na Kujawach czy na Warmii i Mazurach. Kolejnym przejawem kreatywności i zamiłowania do pracy wychowawczej była inicjatywa powołania szkolnego koła szkutniczego. Z pomocą swego ojca, Maciek zachęcił młodzież do wielomiesięcznej pracy, której rezultatem było wykonanie pięciu efektownych drewnianych łodzi typu „kanadyjka”. Na pierwszy rejs pływająca flota została przetransportowana koleją do Zbąszynia, gdzie odbyło się uroczyste wodowanie i tradycyjny chrzest jednostek pływających. Tak rozpoczęła się era szkolnych spływów kajakowych.

O wakacyjnej przygodzie tak opowiada Agnieszka Słowik:

Nasze letnie wyprawy na Pojezierze Lubuskie, aby zmierzyć się z rzeką Obrą, były niesamowite. Ponieważ Obra nie była uczęszczanym szlakiem kajakowym, często musieliśmy walczyć z rożnego rodzaju przeszkodami, które zawalały koryto rzeki. Przeciąganie ciężkich, drewnianych kanadyjek wypakowanych po brzegi rzeczami było nie lada wyzwaniem. Walczyliśmy dzielnie, odnosząc rany w postaci siniaków, otarć, ukąszeń. Niebezpieczeństwa czyhały z każdej strony. Nasze krzyki głośno o nich informowały: „Uważaj pająk!” „Tam na drzewie jest chyba wąż!” „Zgubiłam wiosło!”. Jednak rzadko kiedy ktoś marudził. Podobało nam się to mierzenie z naturą i samym sobą.

Maciek organizował także wycieczki i rajdy szkolne, prowadził zielone szkoły. Był koordynatorem wymiany młodzieży z zaprzyjaźnionymi niemieckimi gimnazjami w Daun i Alfeld. Za szczególne osiągnięcia w pracy pedagogicznej dwukrotnie został uhonorowany nagrodami Kuratora Oświaty i Dyrektora I LO w Jeleniej Górze. W 2000r. uzyskał stopień nauczyciela mianowanego, który był podsumowaniem aktywnej i pełnej sukcesów działalności.

Równolegle z pracą w szkole Maciek pełnił ważne funkcje społeczne. Od 1997 r. był członkiem Prezydium Zarządu Oddziału PTTK „Sudety Zachodnie”^[4], a w 1998 r. został jego wiceprezesem^[5]. Jako znakomity regionalista i znawca gór przewodniczył także Komisji Turystyki Górskiej. Zawsze z wielkim szacunkiem wspominał czas, kiedy szlifował swój warsztat przewodnicki pod okiem zasłużonych nestorów jeleniogórskiej turystyki m.in. T. Stecia i M. Holza. Spłacając swoisty dług, prowadził wykłady na kursach przewodnickich, popularyzował turystykę i krajoznawstwo wśród młodzieży oraz zachęcał do zdobywania kolejnych stopni GOT.

W 1996 r. założył Biuro Turystyki Edukacyjnej „Clio” w Jeleniej Górze. Nietypowe trasy wycieczek oraz indywidualne podejście do potrzeb każdej grupy młodzieży sprawiły, że w krótkim czasie oferta biura zdobyła dużą popularność, szczególnie w szkołach Wielkopolski.

Tak w życiu osobistym jak i zawodowym Maciek poszukiwał nowych wyzwań. W 2000 r. zakończył etap pracy zawodowej w szkolnictwie i objął stanowisko dyrektora Grodzkiej Biblioteki Publicznej w Jeleniej Górze. Z właściwą dla siebie energią i profesjonalizmem przystąpił do pracy nad zbudowaniem nowego wizerunku kierowanej przez siebie placówki. Przyczynił się do zacieśnienia współpracy bibliotek Euroregionu Nysa. Współorganizował cykl konferencji i spotkań bibliotekarzy, kontynuował wyjątkową imprezę turystyczną Rajd Czytelników i Bibliotekarzy. Był inicjatorem opracowania licznych scenariuszy konkursów literackich i plastycznych dla dzieci i młodzieży. Rozwinął działalność wystawienniczą biblioteki, wzbogacając ofertę wydarzeń kulturalnych Jeleniej Góry. Publikował artykuły w polskich i niemieckich czasopismach branżowych. Utrzymywał ożywioną współpracę z Biblioteką Narodową w Warszawie. Reprezentował jeleniogórską książnicę na wielu prestiżowych konferencjach.

Ważne wydarzenia zawodowe zbiegły się w czasie z istotnymi zmianami w życiu osobistym. W 2000 r. Maciej założył rodzinę. Ślub odbył się w Karpaczu, a szczególnym punktem programu uroczystości była wyprawa gości weselnych na szczyt Śnieżki. Uwarunkowania zawodowe sprawiły, że przez kilka następnych lat Maciek dzielił życie osobiste między Jelenią Górę a stolicę. Kiedy w 2004 r. otrzymał propozycję objęcia kierowniczego stanowiska w Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy Bibliotece Głównej Województwa Mazowieckiego, zdecydował jednocześnie o przeniesieniu się na stałe do Warszawy. Ta diametralna z punktu widzenia geografii zmiana nie wpłynęła znacząco na związki Maćka z Jelenią Górą. Regularnie odwiedzał rodzinne strony, utrzymywał kontakty zawodowe i prywatne. W każdej wolnej chwili wyruszał na górskie wyprawy.

Niezaspokojona ciekawość świata sprawiła, że Maciej poszukiwał nowych aktywności i sposobów ujawnienia licznych talentów. Wiele czasu poświęcił na opracowanie nowatorskiego przewodnika turystycznego „Karkonosze po Schengen”. Gotowa publikacja nie ukazała się ze względu na problemy sfinansowania projektu. Prowadził także prace badawcze. Analizując zasoby zgromadzone w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, natrafił na interesujące materiały dotyczące historii Jeleniej Góry w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Efektem jego pracy były dwa artykuły zamieszczone w Roczniku Jeleniogórskim, niestety drugi ukazał się już po jego śmierci. Przygotowywał kolejne publikacje, snuł plany kolejnych wakacyjnych wypraw.

Wybitnemu intelektowi Maćka towarzyszyła mnogość zainteresowań. Był doskonałym pływakiem, posiadał uprawnienia ratownika WOPR, uprawiał narciarstwo zjazdowe, biegał, pokonywał kajakiem górskie potoki i oddawał się wędkarstwu spinningowemu. Zgromadził także znakomitą kolekcję okazów sudeckich skał i minerałów.

Maciek zginął w wypadku samochodowym 30 czerwca 2012 r. na obwodnicy Wrocławia. Jak zwykle w drodze, jak zwykle pełen planów, pomysłów. Zabrakło tylko stu kilometrów, aby kolejny raz spotkał bliskich i przyjaciół. Odszedł za wcześnie, ale pozostawił w naszych sercach trwały ślad człowieka, który nigdy nie zatracił swoistej prostoty widzenia świata, człowieka, który kochał góry.

Janusz Maciej Łokaj został pochowany na Nowym Cmentarzu Komunalnym przy ul. Sudeckiej w Jeleniej Górze.

Wypowiedzi zawarte w tekście nieoznaczone przypisami pochodzą z rozmów przeprowadzonych przez autora biogramu z:

1. Danutą Łokaj (matką J. Macieja Łokaja) z października 2013.
2. Agnieszką Słowik (uczennicą i późniejsza koleżanką J. Macieja Łokaja) z listopada 2013

Przypisy:

^[1]Sześćdziesięciolecie I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego. Płyta CD [załącznik do wydawnictwa jubileuszowego]. Jelenia Góra 2005.

^[2]50 lat przewodnictwa PTTK na ziemi jeleniogórskiej. Red. Mateusiak Andrzej. Jelenia Góra 2003. ISBN 83-918198-2-5.

^[3]Sześćdziesięciolecie..., op. cit.

^[4]Biuletyn Informacyjny PTTK Oddział „Sudety Zachodnie” Nr 1/97. [Przeglądany 20 października 2013]. Dostęp z: http://www.pttk-jg.pl/images/Files/PDF/Herold/BIUL_1.pdf

^[5]Biuletyn Informacyjny PTTK Oddział „Sudety Zachodnie” Nr 2(5)/98. [Przeglądany 20 października 2013]. Dostęp z: http://www.pttk-jg.pl/images/Files/PDF/Herold/BIUL_5.pdf

Wybrane publikacje:

1. Spór o przyczyny likwidacji Grupy Operacyjnej KERM i MP na Śląsk Dolny. „Rocznik Jeleniogórski” 2012, T. XLIV, Jelenia Góra.
2. Zarys działalności Grupy Operacyjnej Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów i Ministerstwa Przemysłu na Miasto i Powiat Jelenia Góra w świetle najnowszych badań archiwalnych. „Rocznik Jeleniogórski” 2010, T. XLII, Jelenia Góra.
3. (z: Wiesław Cetera) Czarna Sztuka u podnóża Karkonoszy. „Świat Druku – The World of Printing” 2010, cz. I i II, nr 6 i 9/2010.
4. (z: Christian Leutemann) Krajobraz kulturalny i biblioteczny Saksonii. „Historia książki na terenach pogranicza i jej rola w kształtowaniu społeczeństw wielokulturowych” Zielona Góra, 2005.
5. (z: Ewa Grzempa, Christian Leutemann, Birgit Reim) Biblioteka-Knihovna-Bibliothek. Jelenia Góra, 2004.
6. (z: Ewa Grzempa, Véra Vohlidalová, Ladislava Skopová, Blanka Konvalinková, Christian Leutemann, Birgit Reim, Bärbel Wienrich) Przewodnik: Biblioteki w Euroregionie NYSA. Zittau, 2002.
7. (z: Ewa Grzempa) Porozumienie bibliotek pogranicza : kalendarium transgranicznej współpracy bibliotek Euroregionu Nysa. Biuletyn EBIB [on-line] 2004, nr 10(61), Regionalna współpraca bibliotek. [Dostęp 18. 11. 2013]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/61/grzempa_lokaj.php. ISSN 1507-7187.

Funkcje pełnione w związku z działalnością bibliotekarską:

1. Rzecznik Porozumienia Bibliotek Pogranicza (2004-2006).
2. Przewodniczący Grupy Roboczej Bibliotek Euroregionu NYSA (2000-2005).
3. Współpracownik redakcji czasopisma „Książka i Czytelnik” (2004-2005).

Uprawnienia i kwalifikacje w dziedzinie turystyki kwalifikowanej:

1. Uprawnienia Przewodnika Górskiego Sudeckiego z prawem do prowadzenia grup niemieckojęzycznych (od 1987 r.).
2. Uprawnienia PTTK Przodownika Turystyki Górskiej na Sudety (od 1987).
3. Uprawnienia Pilota Wycieczek Zagranicznych z j. niemieckim (od 1985).
4. Ratownik WOPR (1979).

Organizacja i udział w konferencjach (wybór):

1. Warszawa - Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, Biblioteki w Euroregionie Karpackim - referat „Książka nie zna granic. Przykład współpracy w Euroregionie Nysa” (2005).
2. Jelenia Góra - Grodzka Biblioteka Publiczna w Jeleniej Górze, V Kongres Bibliotekarzy Euroregionu NYSA Perspektywy współpracy bibliotek po rozszerzeniu Unii Europejskiej – organizator, referat „Architektura Książnicy Karkonoskiej i główne założenia programowe Jeleniogórskiego Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej” (2004).
3. Lipsk - 10. Länderübergreifendes Fortbildungsseminar zur Bibliotheksarbeit mit Kindern und Jugendlichen der Fachstellen der Länder Hessen, Sachsen, Sachsen-Anhalt und Thüringen [10 Seminarium Dokształcające Ośrodków Doradztwa Metodycznego dla Bibliotek Krajów Związkowych Hesji, Saksonii, Saknsonii-Anhalt i Turyngii nt. Działalności Bibliotek dla Dzieci i Młodzieży]- referat Tätigkeit der politischen Bibliotheken für Kinder und Jugendliche [Działalność polskich bibliotek dla dzieci i młodzieży] (2004).
4. Warszawa - Instytut Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej i Grodzka Biblioteka Publiczna w Jeleniej Górze, Biblioteki w Euroregionie NYSA – współorganizator, referat „10 lat współpracy bibliotek Euroregionu NYSA” (2003).
5. Suwałki - Uniwersytet Warszawski i Miejska Biblioteka Publiczna w Suwałkach, Biblioteki pogranicza w przededniu rozszerzenia Unii Europejskiej. Nowe zadania – nowe możliwości, referat „Transgraniczna współpraca bibliotek publicznych Euroregionu NYSA” oraz prezentacja trójjęzycznej publikacji „Przewodnik: Biblioteki w Euroregionie NYSA” (2003).
6. Budziszyn (Bautzen) - Grupa Robocza Bibliotek Euroregionu NYSA, IV Kongres Bibliotekarzy Euroregionu NYSA Integracja europejska – tożsamość narodowa – współpraca bibliotek – współorganizator (2002).

Bibliografia i źródła internetowe:

1. Archiwum rodzinne matki i żony.
2. Biuletyn Informacyjny PTTK Oddział „Sudety Zachodnie” Nr 1/97 [online]. [Przeglądany 20 listopada 2013]. Dostęp z: http://www.pttk-jg.pl/images/Files/PDF/Herold/BIUL_1.pdf
3. Biuletyn Informacyjny PTTK Oddział „Sudety Zachodnie” Nr 2(5)/98 [online]. [Przeglądany 20 listopada 2013]. Dostęp z: http://www.pttk-jg.pl/images/Files/PDF/Herold/BIUL_5.pdf
4. 50 lat przewodnictwa PTTK na ziemi jeleniogórskiej. Red. Mateusiak Andrzej. Jelenia Góra: Koło Przewodników Sudeckich PTTK, 2003. ISBN 83-918198-2-5.
5. Sześćdziesięciolecie I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego. Płyta CD [załącznik do wydawnictwa jubileuszowego]. Jelenia Góra: Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego, 2005.
6. Zagiczek Paweł. Historia Czarnej 13 [online]. [Przeglądany: 15 października 2013]. Dostęp z: http://www.czarna13.dls.zhr.pl

Materiał ilustracyjny - fotografie i skany:

• Zdjęcie główne: Janusz Maciej Łokaj

1. Maciej Łokaj, zdjęcie legitymacyjne z okresu studiów.
2. Maciek na wycieczce w Karkonoszach. Rok 2007.
3. Maciek, spływ kanadyjką, Pojezierze Lubuskie. Rok 2002.
4. Maciej Łokaj, okres pracy w Bibliotece Grodzkiej. Rok nieznany.
5. Maciek, wyprawa wakacyjna. Rok nieznany.
6. Maciek na górskim szlaku. Rok 2006.
7. Książeczka Służbowa Instruktorska ZHP. Rok 1982.
8. Książeczka Służbowa Instruktorska ZHP, potwierdzenie kierowania obozami wędrownymi. Rok 1991.
9. Legitymacja PTSM autora, oryginalny wpis Maćka. Rok 1987.
10. Karta wizytowa Biura Turystycznego Clio. Rok 1998.
11. Oryginalna odznaka Przodownika Turystyki Górskiej. Rok nieznany.
12. Strona tytułowa napisanej wspólnie z autorem pracy konkursowej. Rok 1989.
13. Dedykacja Maćka dla autora. Rok 2001.

Autor: Grzegorz Lustyk