ur. 11 marca 1907, Krzyżowa
zm. 23 stycznia 1945, Berlin (Niemcy)
| Moltke Helmut James von ur. 11 marca 1907, Krzyżowa zm. 23 stycznia 1945, Berlin (Niemcy) |
|
Helmuth James hrabia von Moltke pochodził ze starej meklemburskiej rodziny szlacheckiej[1]. Jego stryjeczny dziadek, Helmuth Karl Bernhard hrabia von Moltke, genialny strateg, pogromca Austriaków w roku 1866 i Francuzów w wojnie francusko-pruskiej (1870-1871) zakupił (1 sierpnia 1867 roku) za cenę 240 000 talarów majątek ziemski w Krzyżowej na Dolnym Śląsku, w którym zamierzał zamieszkać na stare lata. Właśnie tu 11 marca 1907 roku urodził się późniejszy założyciel „Kręgu z Krzyżowej”. Rodzice Helmutha (ziemianin, członek pruskiej Izby Panów Helmuth von Moltke i jego żona, lady Dorothy z domu Rose-Innes, córka sędziego Sądu Najwyższego Unii Południowej Afryki) byli zwolennikami pacyfistycznego wyznania religijnego „Christian science” (Chrześcijaństwo naukowe). Wychowali oni syna w duchu chrześcijańskiego idealizmu, umiłowania wolności oraz otwartości na świat. Dzieciństwo spędził Moltke w majątku swoich rodziców w Krzyżowej (Kreisau) na Dolnym Śląsku. Do gimnazjum uczęszczał w Poczdamie, wakacje zaś spędzał zazwyczaj w Wielkiej Brytanii. W 1927 roku młody Moltke podjął studia prawnicze we Wrocławiu, które kontynuował później w Heidelbergu, Berlinie i Wiedniu. Helmuth James von Moltke już jako student nie pozostawał bierny wobec wyzwań epoki, angażując się społecznie. Był jednym z inicjatorów działającej pod kierownictwem profesora Eugena Rosenstocka-Huessy tzw. „Lwóweckiej Wspólnoty Pracy”, której ideą było organizowanie zgrupowań (obozów) mających na celu zbliżenie i zrozumienie pomiędzy intelektualistami, studentami a bezrobotnymi i bezrolnymi, polegające na towarzyszących wspólnej pracy fizycznej wykładach, pogadankach i dyskusjach o prawach i obowiązkach obywatelskich. Wszystko to w rozumieniu Moltkego nakierowane było na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu bezrobotnych na Śląsku w okresie kryzysu. O poparcie swojej idei zaapelował on nawet do Gerharta Hauptmanna i Heinza Brüninga, wpływowego polityka; ten ostatni rzeczywiście zorganizował wsparcie finansowe dla tego szlachetnego zamierzenia. Organizowane zgrupowania cieszyły się w tamtym czasie wielką popularnością. W 1928 roku Moltke złożył egzamin referendarski, nie podjął jednak żadnych działań związanych z wyuczonym zawodem prawnika, lecz objął prowadzenie rodzinnego, kilkusethektarowego, mocno zadłużonego majątku w Krzyżowej. Świeżo upieczony referendarz okazał się dobrym menagerem i majątek po kilku latach zaczął przynosić zyski. Po ustabilizowaniu sytuacji swojej rodowej posiadłości Helmuth James wyjechał do Berlina, by kontynuować naukę i zdobyć stopień asesora. Tam poznał swą przyszłą żonę, studentkę prawa, córkę kolońskiego bankiera, Freyę Deichmann. Młodzi pobrali się w październiku 1931 roku. Moltke kształcił się również w Anglii, gdzie także starał się zdobyć uprawnienia adwokackie. Egzamin asesorski w Niemczech złożył w 1934 roku, lecz nie podjął pracy sędziego, gdyż takie stanowisko było uzależnione od wstąpienia do NSDAP, czego młody prawnik chciał uniknąć za wszelką cenę. Wraz z Karlem von Lewinskim prowadził wspólną kancelarię adwokacką w Berlinie, specjalizując się w prawie międzynarodowym i udzielając pomocy prawnej m.in. Żydom muszącym udać się na emigrację. Pomagał m.in. właścicielom sieci hoteli Kempiński. Rzutki adwokat często bywał w Anglii, myślał o emigracji, jednak gdy wybuchła druga wojna światowa, wyjazd do Anglii stał się niemożliwy. Po wybuchu wojny Helmuth James von Moltke został powołany do pracy w kontrwywiadzie admirała Canarisa (Abwehra) jako ekspert do spraw prawa międzynarodowego, nie ukrywał sprzeciwu wobec zbrodniczej dyktatury, domagał się humanitarnego traktowania jeńców i zaprzestania deportacji. W styczniu 1944 roku został zatrzymany przez gestapo nie za zorganizowanie tzw. „Kręgu z Krzyżowej”, kontestującego władzę Hitlera, lecz za ostrzeżenie przed aresztowaniem swego przyjaciela, Otto Karla Kiepa. Sprawa Moltkego wydająca się z początku niegroźna, przybrała po zamachu na Hitlera tragiczny obrót. Po kilkumiesięcznym pobycie w obozie koncentracyjnym Ravensbrück został on postawiony przed Trybunałem Ludowym, któremu przewodniczył fanatyczny faszysta, sędzia Roland Freisler. Oskarżenie – pomimo braku dowodów na udział w zamachu – brzmiało: zdrada stanu. Hrabia Helmuth James von Moltke został stracony w Berlinie 23 stycznia 1945 roku. Miejsce pochówku nie jest znane. Ten wybitny Europejczyk nie pozostawił po sobie imponującej literatury czy obszernej dokumentacji, jednakże wczytując się w korespondencję małżonków Moltke z czasu uwięzienia Jamesa oraz biorąc pod uwagę założenia programowe „Kręgu z Krzyżowej”, przewidujące już wtedy m.in. konieczność zbudowania zjednoczonej Europy, musimy dojść do wniosku, że chodzi tu o człowieka niezwykłego, szlachetnego w pełnym znaczeniu tego słowa, dla którego zasady etyki chrześcijańskiej i zachowanie twarzy były ważniejsze niż życie. Można bez wahania stwierdzić, że był on jedną z najwybitniejszych postaci w gronie tych niewielu Niemców, którzy mieli odwagę stawić opór faszyzmowi, ratując tym samym honor narodu niemieckiego. Bezkompromisowość poglądów oraz krytyczne nastawienie do niebezpiecznych cech własnego narodu towarzyszyły mu już od wczesnych lat szkolnych.
Szczególne miejsce w życiu Helmutha miała jego rezydencja w Krzyżowej. Ten wielki folwark był niewątpliwie swoistym refugium, gdzie mógł on czuć się swobodnie i wyrażać poglądy krytykujące rządzący reżym oraz zebrać wokół siebie grupę odważnych, wpływowych ludzi, zdeterminowanych, by przeciwstawić się Hitlerowi. Inwigilująca tę grupę tajna policja, gestapo nadała jej roboczą nazwę „Kręgu z Krzyżowej”. Pod przewodnictwem Moltkego uczestnicy tego kręgu dyskutowali m. in. o przyszłej formie państwa niemieckiego, która miała według nich opierać się na wartościach chrześcijańskich, i w której ważną rolę mieli też odgrywać ludzie pracy. Helmuth James von Moltke wraz ze swym przyjacielem hrabią Peterem Yorckiem von Wartenburg sformułowali założenia nowego państwa niemieckiego w dokumencie programowym „Grundsätze für die Neuordnung” [Zasady nowego porządku][3] z dnia 9 sierpnia 1943. Majątek rodziny von Moltke miał jeszcze raz odegrać symboliczną rolę w historii najnowszej. Jesienią 1989 roku podczas słynnej Mszy Pojednania przekazali tu sobie znak pokoju premier Tadeusz Mazowiecki i Kanclerz Niemiec, Helmut Kohl. Ten historyczny moment zapoczątkował nowa erę stosunków polsko-niemieckich. Dziś w pięknie odrestaurowanej, dawnej rodowej siedzibie sławnego Niemca prowadzi działalność Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego, realizując to, o czym kiedyś marzył Helmuth James hrabia von Moltke. Przypisy:[1]Herb hrabiów von Moltke przedstawia trzy czarne cietrzewie na srebrnym polu. Nad portalem pałacu w Krzyżowej herb ten jest usytuowany w aliansie z herbem angielskiej rodziny Burt, z której pochodziła Marie Burt, żona Helmutha Karla Bernharda von Moltke. (patrz: ilustracje) [2]Cyt. za: A. Krzemiński: Niczego, poza życiem, nie mogą ci odebrać. „Polityka” 2011, nr 17, s. 78. [3]Patrz: Ger van Roon. Neuordnung im Widerstand. Monachium 1967. s. 561-567. Literatura:
Materiał ilustracyjny - fotografie:
Autor: Józef Zaprucki |
       |
| Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej
| © Książnica Karkonoska 2013 Jelenia Góra |