niemiecki geograf, pionier badań naukowych nad turystyką w Karkonoszach

Wybitny niemiecki naukowiec Hans Poser (1907-1998) uznawany jest za prekursora geografii turyzmu, a jego pionierska praca "Geographische Studien über den Fremdenverkehr im Riesengebirge" z roku 1939 jest zarazem pierwszą stricte naukową monografią na temat turystyki regionu karkonoskiego. Urodzony w rodzinie ogrodników w Hanowerze jako czwarte z pięcioro dzieci, Poser w wieku 41 lat został mianowany profesorem Politechniki w Brunszwiku, a w roku 1960 przyjęty do Akademii Nauk w Getyndze.

Po ukończeniu kształcenia rolniczego, Poser zapisał się do zaocznego liceum, a następnie studiował geografię na uniwersytecie w Getyndze. W wieku 23 lat został doktorem nauk pracą na temat morfologii okolic Miśni. W roku następnym udał się na ekspedycję do Grenlandii, a po powrocie pracował jako asystent prof. Wilhelma Meinardusa w Getyndze, u którego w roku 1935 obronił także habilitację nt. badań dolinnych na zachodnim Spitsbergenie i wschodniej Grenlandii. Jego kolejną stacją naukową była Wyższa Szkoła Rolnicza w Hannoversch Münden, gdzie wykładał geografię gospodarczą. Antropogeografia stała się na najbliższe dziesięć lat jego pasją badawczą.

W tym kontekście powstają pod koniec lat 1930-tych jego przełomowe prace nad geograficznym wymiarem turystyki regionu karkonoskiego. W 1936 r., względnie 1939 r. opublikował przyczynki o gospodarce połonin i porzuconych bud pasterskich w Karkonoszach oraz o związkach geograficzno-turystycznych Karkonoszy z regionami nizinnymi północnych Niemiec. Należy przy tym dodać, że sam Poser nie był rodzinnie związany ze Śląskiem, a jego zainteresowania badawcze regionem sudeckim miały charakter wyłącznie naukowy. Jak pisał we wstępie do swych "Studiów geograficznych na temat turystyki w Karkonoszach": Nie mam zamiaru pisać pracy krajoznawczej o Karkonoszach. Chciałbym to podkreślić. W wypadku tej pracy nie interesują mnie właściwie Karkonosze jako takie, w pewnym sensie nie interesuje mnie także turystyka w Karkonoszach, lecz turystyka jako taka. Karkonosze ze swoją turystyką są zaledwie dobrym przykładem, który można zastąpić dowolnym innym, na którym można by przebadać kwestię geograficzną turystyki (...). Mój cel jest raczej natury metodycznej (...).

"Studia geograficzne..." Posera uchodzą do dzisiaj za pionierską pracę, uwzględniającą aspekty kulturowego przekształcenia krajobrazu, aspekty infrastrukturalne i funkcjonalne w badaniach geograficznych. Fakt, że subdyscyplina geografii turyzmu jest dzisiaj uznaną dziedziną badań naukowych, zawdzięcza się w dużym stopniu dokonaniom Hansa Posera. Ze względu na regionalne ujęcie tematu, prace te są "cenne także dla współczesnych, polskich badaczy tej problematyki", jak pisał w nekrologu niemieckiego kolegi po fachu znany badacz Janusz Czerwiński. Paradoksalnie, nauki o turyzmie do pionierskich prac Posera były w stanie nawiązać dopiero dziesięciolecia po opublikowaniu studium o Karkonoszach.

W lipcu 1939 r. Poser został zacięgnięty do wojska. Dokładny przebieg kariery wojskowej wybitnego geografa nie jest znany. Wiadomo jednak, że przez pewien czas stacjonował na francuskim wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego, gdzie miał możliwość zbierania materiałów dotyczących wykorzystwania roślinności morskiej oraz gospodarki salin. Materiał ten wykorzystał po wojnie w dwóch publikacjach. Prawdopodobnie także tam dostał się do niewoli, z której zwolniony został już w sierpniu 1945 r. Podczas wojny przydzielony został do korpusu wykładowców uczelni w Brunszwiku, gdzie pełnił od 1941 r. funkcję komisarycznego kierownika Instytut Geograficznego. Po wojnie to właśnie tam objął pozaplanową profesurę (1948 r.).

W latach powojennych Hans Poser zajął się nowym tematem – klimatologią i morfologią peryglacjalną. W uznaniu swoich zasług w 1950 r. został mianowany członkiem Międzynarodowej Komisji Morfologii Peryglacjalnej w ramach Międzynarodowej Unii Geograficznej. Tam też miał możliwość poznania polskich kolegów po fachu, m.in. wybitnego wrocławskiego geografa Alfreda Jahna, redaktora naukowego pierwszej monografii naukowej Karkonoszy polskich, wydanej przez Ossolineum w 1985 r. Znajomości te poskutkowały po latach zaproszeniem na Międzynarodowe Sympozjum im. Josepha Partscha we Wrocławiu i Szklarskiej Porębie (rok 1994) – ostatnią konferencję naukową, w jakiej Poser wziął udział. Sam zaś rekomendował polskich geografów na członków Deutsche Akademie der Naturforscher "Leopoldina" w Halle.

Wreszcie w 1962 r. Hans Poser wrócił do swojej alma mater w Getyndze, gdzie objął katedrę geografii i aktywnie włączył się w życie uczelni. Do czasu przejścia na emeryturę w 1971 r. był opiekunem 21 prac doktorskich. Jego uczniowie oraz koledzy uznali zasługi Posera w wydanej w 1972 r. księdze pamiątkowej – zawierającej także artykuły Jana Dylika z Łodzi, Rajmunda Galoma z Torunia oraz Alfreda Jahna. Wreszcie w roku 1986 uczelnia w Brunszwiku, z którą związany był przecież wiele lat, przyznała mu tytuł doktora honoris causa. Jednak największym wyróżnieniem dla naukowca nie są pochwały kolegów po fachu, ale wkład w rozwój badań w swojej dziedzinie. Prekursorska praca Posera o turystyce w Karkonoszach stanowiła w owych czasach metodyczne novum. Badania na temat zjawiska podróżowania prowadzone od lat 50-tych koncentrowały się na aspektach ekonomicznym i później socjologicznym. Podejście metodyczne objawiające się w "Studiach geograficznych...", integrujące aspekty geograficzne, ekonomiczne i kulturowe, wyprzedza o lata postulat "zrównoważonego rozwoju", łączący te kwestie w całość. W tym sensie "badania geograficzne na temat turyzmu (…) mogą wrócić do przeszłości, na nowo podejmując postulaty Hansa Posera", jak pisze niemiecki geograf Werner Kreisel.

Literatura:

1. W. Kreisel: Geography of Leisure and Tourism Research in the German-speaking World: Three Pillars to Progress, Tourism Geographies t.6, nr 2, maj 2004, s. 163–185.
2. J. Hagedorn: Hans Poser. 13. März 1907 - 4. November 1998, Jahrbuch der Akademie der Wissenschaften in Göttingen 2000, s. 257-265.
3. J. Czerwiński: Hans Poser (1907-1998), Czasopismo Geograficzne t. 70 (1999) z. 1, s. 116-117.
4. W. Kreisel: Hans Poser als Wegbereiter der modernen Fremdenverkehrsgeographie. [w:] C. Becker (red.): Beiträge zur nachhaltigen Regionalentwicklung mit Tourismus (Berichte und Materialien, 16). Berlin 1997, s. 7-20.
5. J. Hövermann, G. Oberbeck (red.): Hans-Poser-Festschrift, (Göttinger geographische Abhandlungen 60), Go¨ttingen 1972.

Mateusz Józef Hartwich