etnolog, naukowiec

Will-Erich Peuckert (1895-1969) urodził się we wsi Gonczary pod Złotoryją. Po ukończeniu seminarium pedagogicznego w Bolesławcu, zmobilizowany, ranny podczas działań I wojny światowej, przybył na rekonwalescencję do uzdrowiska w Świeradowie. Oczarowany Górami Izerskimi w latach 1916-1922 był młodszym nauczycielem w szkole podstawowej we wsi Wielka Izera.

Tutaj W.-E. Peuckert zainteresował się dziełami wielkich mistycznych myślicieli renesansowej Europy z kręgu Jacoba Böhme, Christiana Rosenkreuza, Mikołaja Kopernika, Angelusa Silesiusa, różokrzyżowcami, astrologią, alchemią, wiedzą hermetyczną, kultami tajemnymi, białą i czarną magią, zielarzami-laborantami, a także podaniami o dawnych walońskich poszukiwaczach skarbów i karkonoskim Duchu Gór. W Górach Izerskich W.-E. Peuckert odnalazł znaki walońskie, z których pierwsze zlokalizował w formacji skalnej Stary Zamek na obrzeżach Kobylej Łąki. Kierując się zapiskami z ksiąg walońskich po dwuletnich poszukiwaniach w 1921 r. w Izerze i korytach okolicznych potoków znalazł niewielkie ilości złota. Swoje poszukiwania opisał w wielu artykułach:
"Potoki Karkonoszy i Gór Izerskich zawierają prawdziwe złoto. Niezbyt dużo, co oznacza, że po tygodniowych poszukiwaniach, uzyskałem zbiór równoważny wartości około 2-3 marek, ale wzbogacenie się nie było moim celem. Chodziło o to, aby dokładnie sprawdzić wszelkie stare zapiski [...]". [Peuckert VI, s. 234]

W.-E. Peuckert był zaprzyjaźniony z braćmi Carlem i Gerhartem Hauptmann, wybitnymi śląskimi literatami, których zafascynował informacjami z zakresu wiedzy hermetycznej oraz przeszłości Karkonoszy i Gór Izerskich. Miejscem ich spotkań była między innymi znana izerska gospoda rodziny Schneider w osadzie Orle, w której Gerhart Hauptmann umieścił akcję baśniowego dramatu "A Pippa tańczy ...".

Po śmierci Carla Hauptmanna W.-E. Peuckert wraz z W. Sombartem i R. Breysigiem w 1923 r. zredagował i przygotował do druku zbiór jego wierszy. Dnia 23 czerwca 1925 r. na cmentarzu ewangelickim w Szklarskiej Porębie Dolnej nastąpiło uroczyste odsłonięcie wyjątkowego w kształcie ceramicznego pomnika nagrobnego Carla Hauptmanna autorstwa Hansa i Marlene Poelzig. Na tej niecodziennej uroczystości, która zgromadziła przyjaciół i znajomych zmarłego, a także setki mieszkańców Karkonoszy i Gór Izerskich, obok Friedricha Castelle przemawiał też W.-E. Peuckert.
"Na zewnątrz kawał belfra (powiedziałbym to o nim nawet bez bliższej znajomości), lecz o wiele mądrzejszy od większości z nich - kawał śląskiego huncwota silnie zakorzenionego w ojczystej ziemi, otoczonego zapachem legend, bajek i powiastek. Patrząc na niego można było doprawdy uwierzyć w pojawienie się nowego, przebiegłego wcielenia karkonoskiego Ducha Gór. A potem z pewnością przyszedłby mi do głowy Carl Hauptmann, który też takim był - z głębokim spojrzeniem dla Unio mystica, tylko poważniejszy i smutniejszy niż trzydziestoletni wówczas Will-Erich Peuckert." [Hoffbauer, s. 133]

W 1928 r. W.-E. Peuckert obronił na Uniwersytecie Wrocławskim dysertację doktorską zatytułowaną "Die Entwicklung Abrahams von Franckenberg bis zum Jahre 1641" ("Rozwój idei Abrahama von Franckenberg do roku 1641"), będącą szczegółową analizą zagadnień mistyki śląskiej. Abraham von Franckenberg był zwolennikiem i propagatorem myśli Jakuba Böhme, najwybitniejszego śląskiego mistyka doby renesansu, a także biografem oraz wydawcą jego pism.

Jeszcze w 1929 r. W.-E. Peuckert wydał obszerne studium zatytułowane "Walen und Wenediger" - "Walonowie i Wenecjanie" poświęcone walońskim poszukiwaczom skarbów, minerałów i kamieni szlachetnych, postaci Antoniego de Medici i wrocławskiej księdze walońskiej z 1456 r., rozwinięte i uzupełnione w kolejnym wydaniu z 1938 r. Analiza tekstu wrocławskiej księgi walońskiej pozwoliła na odtworzenie niektórych ze średniowiecznych tajemnic Karkonoszy i Gór Izerskich.

W latach 1929-1932 W.-E. Peuckert został zatrudniony jako docent-wykładowca na Wyższej Szkole Pedagogicznej we Wrocławiu. W 1932 r. został habilitowany na Uniwersytecie Wrocławskim, którego został jednym z najmłodszych profesorów. W.-E. Peuckert został uznawany za jednego z najwybitniejszych badaczy europejskich tradycji ludoznawczych, a szczególnie podań i baśni. Niechętny nazistom w 1935 r. z powodu "politycznej niepewności" W.-E. Peuckert został usunięty z Uniwersytetu Wrocławskiego. Wtedy też osiedlił się w niewielkiej osadzie Leszczyna leżącej w jego rodzinnym powiecie złotoryjskim. Na drzwiach swojej wiejskiej chaty W.-E. Peuckert umieścił myśl Paracelsusa, znanego w całej Europie lekarza i filozofa doby renesansu:
"Człowiek nie powinien należeć do nikogo, jeżeli może sam stanowić o sobie". [Scholdan, s. 177]
Cytat ten odzwierciedla krytyczny stosunek W.-E. Peuckerta do otaczającej go ówcześnie totalitarnej rzeczywistości. W tym czasie pisał:

"Przez całe moje życie lubiłem się śmiać. Wydawało mi się bowiem, że wtedy wszystko idzie jakby o wiele łatwiej. Czasami jednak zdarzały się takie dni, kiedy wcale nie było mi do śmiechu. A gdy już chciałem się śmiać, wtedy inni uważali to za błazeństwo." [Hoffbauer, s. 147]

W Leszczynie W.-E. Peuckert poświęcił się pracy naukowej. W 1936 r. napisał dzieło "Pansophie", które poświęcił naukom tajemnym. Ta wyjątkowa praca, będąca rozwinięciem wcześniejszego studium "Von schwarzer und weißer Magie" - "O czarnej i białej magii":
"[...] obejmuje niemal wszystko, co począwszy od późnego średniowiecza da się pogodzić z okultyzmem, sekciarstwem i mistyką. Paracelsus, Ficino, Weigel i Böhme są tutaj obecni w równym stopniu co anonimowi wizjonerzy i czarnoksiężnicy [...]" [Hoffbauer, s. 137]

W kolejnych latach powstały monografie braci Grimm (1936), Angelusa Silesiusa (1939), Paracelsusa (1941), Mikołaja Kopernika (1943) i Sebastiana Francke (1944). W licznych artykułach i publikacjach interesowały go przede wszystkim zwyczaje i obrzędy ludowe, rytuały czarnoksięskie, sabaty czarownic oraz kulty i wiedza tajemna. W tych latach wewnętrznej wolności autora powstają też powieści i liczne nowele, których akcja częstokroć rozgrywa się na Śląsku. W 1940 r. W.-E. Peuckert wydał najbardziej chyba popularną z książek "Schwarzer Adler unterem Silbermond - Biographie Schlesiens" - "Czarny orzeł pod srebrnym księżycem - Biografia Śląska" (wznowiona w 1950 r.) Dokonał w niej malowniczego, literackiego opisu Śląska, pełnego odniesień do przeszłości, anegdot i opowieści.

Wiejski dom W.-E. Peuckerta zachował się do dziś (Leszczyna nr 26). Po powojennej W.-E. Peuckert tułaczce osiadł na uniwersytecie w Göttingen, kierując w latach 1946-1960 katedrą etnologii i historii duchowości. Zabawny ślad jego zainteresowań przypomniał H. Waniek przytaczając informację podaną w książce K. Baschewitza "Czarownice. Dzieje procesów o czary", w której znajdujemy następujący opis:
"[..] niedawno podjęto doświadczenia z maścią podaną przez Portę [G.B. Porta: "Magiae naturalis", Antwerpia 1560 - H.W.], przy czym pominięto, rzecz prosta, obrzydliwe i nieskuteczne składniki. Will-Erich Peuckert, profesor etnologii w Getyndze, natarł się maścią, po czym doznał wrażenia, że unosi się w powietrze, i że ktoś przemawia do niego z wysokości." [Waniek, s. 145]

W ramach badań etnologicznych W.-E. Peuckert zbierał śląskie baśnie i legendy, wielokrotnie wydając je drukiem. Już w 1924 r. wydał "Schlesiesche Sagen" ("Legendy Śląskie"), które zawierały także podania łużyckie. Kolejno w 1926 r. powstały "Die Sagen vom Berggeist Rübezahl" - "Legendy o karkonoskim Duchu Gór". W 1932 r. ukazał się zbiór około 300 bajek pod tytułem "Schlesiens deutsche Märchen" ("Niemieckie bajki Śląska"). Interesował się również podaniami irlandzkimi ("Irische Elfenmärchen", 1948) i saksońskimi ("Niedersächsische Sagen", Göttingen 1964). W latach 1961-1969 W.-E. Peuckert wydał dzieło swego życia - monumentalny, siedmiotomowy zbiór europejskich baśni i legend, będący do dziś niezastąpionym kompendium wiedzy w tym zakresie.

Ostatnie lata życia W.-E. Peuckert spędził w osamotnieniu zamieszkując w wiejskiej chacie w Mühltal koło Darmstadt. Ten niezwykły, "zafascynowany magią" uczony zmarł dnia 25.10.1969 r. w Langen koło Offenbach.

Przemysław Wiater

Literatura:

• Hoffbauer Joseph, "Etnologia i duchowy humanizm Willa-Ericha Peuckerta" [w:] Joseph von Eichendorff Konversatorium, R. 2004/43, s. 125-149
• Lubos Arno, "Die Schlesische Dichtung im 20. Jahrhundert", München 1961, s. 77-78 [tamże dalsza literatura]
• Peuckert Will-Erich, "Die Leben Jakob Böhmens", Jena 1924
• Peuckert Will-Erich, Schlesische Sagen, Breslau 1924
• Peuckert Will-Erich, "Die Sagen vom Berggeist Rübezahl", Jena 1926
• Peuckert Will-Erich, "Die Entwicklung Abrahams von Franckenberg bis zum Jahre 1641", Leipzig 1927
• Peuckert Will-Erich, "Walen und Venediger" [w:] Mitteilungen der schlesischen Gesellschaft für Volklskunde, Bd. 1930/XXX, s.205-247
• Peuckert Will-Erich, "Schlesien", München 1937
• Peuckert Will-Erich, "Das älteste schlesische Walenbuch", Breslau 1938
• Peuckert Will-Erich, "Schwarzer Adler unterem Silbermond", Hamburg 1940
• Rohkam Heinrich,"Vom Glasmacherdorf zum heilklimatischen Kurort", Breslau 1939
• Scholdan Hans, "Aus urwüchsigem Wald inmitten Bergen zum Bad Flinsberg im Isergebirge", Meckenheim 1992
• Waniek Henryk, "Opis podróży mistycznej z Oświęcimia do Zgorzelca 1257-1957", Kraków 1996