rysownik, grafik, wydawca

Urodził się w 1811 r. w Ściegnach koło Karpacza jako syn piekarza. Po śmierci ojca w 1827 roku Ernest Wilhelm przeniósł się do Kowar. Tam opiekował się nim starszy o 20 lat przyrodni brat Carl Gottfried. Dostrzegłszy jego plastystyczne zdolności oddał na naukę do znanego w całej okolicy rysownika i miedziorytnika, założyciela pierwszej oficyny wydawniczej w Kowarach - Friedricha Augusta Tittla (1782–1836). Nauka u niego trwała pięć lat - do roku 1832. Po ukończeniu nauki Knippel pozostał tam i pracował jako rysownik i rytownik. Współpraca układała się dobrze, między mistrzem i uczniem musiała zawiązać się przyjaźń. Świadczy o tym fakt, że Tittel wyznaczył go na wykonawcę testamentu i powierzył opiekę nad małoletnimi synami; po śmierci Tittla w 1836 r. prowadził wydawnictwo w ich imieniu.

W 1839 r. Knippel ożenił się z zamożną rozwódką Augustą Heidrich z domu Tschirnhaus. Zmiana statusu materialnego umożliwiła mu poprawę sytuacji zawodowej. W 1840 r. wykupił wydawnictwo od synów Tittla, i zaczął prowadzić je do spółki z Carlem Juliusem Riedenem (1802–1858).

Właśnie Riedena badacze uważają za najzdolniejszego artystę z całego grona kowarskich grafików. Był też bez wątpienia najskromniejszy. Jak inaczej wytłumaczyć fakt, że jego nazwisko pojawia się na grafikach dopiero wtedy, gdy został wspólnikiem Knippla. O wcześniejszej jego pracy u Tittla czy Mattisa dowiadujemy się ze źródeł archiwalnych. Urodził się w 1802 r. w Kowarach. Po nauce u Tittla w latach 1817-1822, pracował w wydawnictwie litograficznym Mattisa, gdzie pełnił rolę "pierwszego rysownika" i litografa, zajmował się również prowadzeniem korespondencji z klientami i zleceniodawcami. Bardzo zadowolony z jego pracy Mattis w połowie lat 30-tych planował uczynienie go kierownikiem w wydawnictwie i drukarni książek "Mattis et Comp." w Kamiennej Górze. Rieden miał być wspólnikiem syna Mattisa. Całe przedsięwzięcie, pomimo otrzymania koncesji w połowie 1836 roku, nie doszło do skutku. W tym czasie miały miejsce tragiczne wydarzenia w życiu Riedena: w 1835 r. zmarła, w wieku 33 lat, jego żona Amalia Henrietta, a w następnym roku dziecko. Dopiero pod koniec lat 40-tych ożenił się powtórnie, z drugą żoną miał trzy córki. Zmarł w 1858 r. w wieku 56 lat.

Firma Rieden & Knippel (w takiej kolejności umieszczali swoje nazwiska na grafikach) kontynuowała zamierzenia wydawnicze Tittla. Nastąpiły oczywiście zmiany. Zasadnicza dotyczyła techniki w jakiej powstawały grafiki. Używaną przez Tittla akwafortę zastąpili litografią. Była to metoda prostsza i szybsza pozwalała osiągnąć większe nakłady nie szkodząc jakości wykonywanych odbitek, umożliwiała również łatwe nanoszenie ewentualnych korekt rysunku, w tej technice działała już istniejąca równolegle w Kowarach oficyna Mattisa. Aby pozyskać nowe kręgi odbiorców wspólnicy poszerzyli również tematykę swoich widoków. Oprócz panoram i widoków górskich, miast, pałaców i zamków, artyści zaczęli przedstawiać rodzący się właśnie krajobraz przemysłowy: huty, odlewnie fabryki powstające na Górnym Śląsku. Przedstawiali również nowe zakłady przemysłowe z bliższej okolicy np: hutę szkła "Józefina" w Szklarskiej Porębie, przędzalnię lnu w Mysłakowicach. Powstał cykl około 80 litografii o tej prekursorskiej tematyce, które należą do najlepszych w dorobku artystów. Liczne zamówienia od osób prywatnych, a zwłaszcza magnatów przemysłowych Górnego Śląska umożliwiały utrzymanie wysokiego poziomu artystycznego. Do bardziej oryginalnych należą nocne widoki zakładów przemysłowych uzyskiwane w zaskakująco prosty sposób. Czarny rysunek odbijano na zadrukowanym na ciemnoniebiesko papierze, jedynie refleksy świetlne (z palenisk pieców, poświata zachodzącego słońca) podmalowywano czerwoną barwą. Okres wspólnej działalności artystów należy do najbardziej intensywnych i twórczych.

Po śmierci Riedena w 1858 r. Knippel samodzielnie prowadził wydawnictwo. Wydaje w dużych nakładach zarówno wcześniejsze, jak i współcześnie tworzone motywy. Do jednych z ostatnich litografii autorskich Knippla należą, wykonane na przełomie 1881 i 1882 roku, interesujące Widoki ze Śnieżki na cztery strony świata pokazujące z topograficzną dokładnością rozległy krajobraz.

Ceny litografii były stosunkowo wysokie: duże (o wymiarach ok. 30x40 cm), ręcznie kolorowane kosztowały 7-9 talarów (miesiąc pracy górnika), mniejsze 4-6 talarów, czarno-białe 1-3 talary. Knippel, aby poszerzyć krąg odbiorców, motywy z sygnowanych grafik o większych wymiarach wydawał w formatach zbliżonych do pocztówki, często – szczególnie w wersji czarno-białej - bez sygnatur.

W latach 70.-80. XIX w. konkurencją dla grafiki stała się fotografia. Wyraźnie widać zmiany na rynku wydawniczym, coraz popularniejsze stały się karty pocztowe wydawane w wysokich nakładach. W tym czasie Knippel podejmuje próby rozszerzenia działalności poprzez projektowanie wzorów dywanów dla miejscowej wytwórni.

Po śmierci E. W. Knippla w sędziwym wieku 89 lat wydawnictwo krótko prowadził jego syn Ludwig. W 1908 r. właścicielem został litograf W. Müller. Nabył on również prawa do posługiwania się dawną nazwą. W jubileuszowym wydawnictwie z 1913 roku dotyczącym obchodów 400 – lecia miasta (Fest-Schrift zum 400 jährigen Stadtjubiläum Schmiedebergs 1513–1913) znajduje się reklama oficyny E.W. Knippla: zachęca ona nie tylko do zakupu artystycznych litografii z lat 1840–1870 oraz pocztówek, lecz również do oglądania oferowanych do sprzedaży widoków.

Literatura:

1. Wilhelm Salewski, Alte Eisenwerke Schlesien und Mähren. Industrieansichten aus der Sammlung Albrecht Haselbach in München, Holzminden 1962, s. 9–11.
2. Ryszard Kincel, Z życia i działalności grafików szkoły kowarskiej (nie znane materiały i nowe ustalenia) w: Rocznik Jeleniogórski, t. XXV/XXVI, r., 1987, 1988, Jelenia Góra 1989, s. 200-212.
3. Angelika Marsch, Kotlina Jeleniogórska w grafikach XVIII i XIX w., w: Dolina Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórska - wspólne dziedzictwo, Jelenia Góra 2001, s. 240–241.
4. Angelika Marsch. Die Schmiedeberger Bildverlage Friedrich August Tittel, Carl Theodor Mattis, Carl Julius Rieden und Ernst Wilhelm Knippel., Berichte und Forschungen Jahrbuch des Bundesinstituts für Kultur und geschichte der Deutschen im Östlichen Europa. Bd 13. Monachium 2005, s. 87-107.
5. Angelika Marsch. Widoki Śląska od 1493 do końca XIX w. a kolekcja Haselbacha. w: Podróże w czasie. Dawne widoki Śląska na grafikach z kolekcji Haselbacha. Marburg, Wrocław 2007, s. 83 – 310, ISBN 978-83-60544-06-8.

Grafiki

1. Widoki ze Śnieżki na cztery strony świata - Zachód. litografia, 1881-1882, właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
2. Widoki ze Śnieżki na cztery strony świata - Wschód. litografia, 1881-1882, właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
3. Widoki ze Śnieżki na cztery strony świata - Południe. litografia, 1881-1882, właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
4. Widoki ze Śnieżki na cztery strony świata - Północ. litografia, 1881-1882, właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze
5. Kościół Ewangelicki w Jeleniej Górze. Jubileusz 150 lecia - 1859 r. Właściciel: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze

Katarzyna Kułakowska