Malarz

Alfred Nickisch (1872-1948) był synem rolnika z podwrocławskiej wsi Biskupice [Bischdorf]. Wstąpił do wrocławskiego "Matthiasgimnasium" - "Gimnazjum św. Macieja", gdzie jego zdolności artystyczne odkrył wybitny pejzażysta, nauczyciel rysunku Robert Sliwinski. Kolejnym stopniem edukacji były trzyletnie studia na wrocławskiej Kunstschule w pracowni malarstwa pejzażowego Carla E. Morgensterna. W tym czasie wyruszał na artystyczne wyprawy, podczas których wielokrotnie odwiedzał Karkonosze, a także okolice Trzebnicy, Bolkowa, Kotliny Kłodzkiej czy Wałbrzycha.

Zniechęcony zbyt spokojną kolorystyką i pewną rysunkowością obrazów proponowaną przez Morgensterna Nickisch udał się na dalsze studia artystyczne. Znaczny wpływ na młodego artystę wywarł prof. Akademii Sztuk Pięknych w Karlsruhe Carlos Grethe, impresjonista o mocnej osobowości twórczej, który nauczył go szerokich pociągnięć pędzlem i śmiałego zestawiania barwnych kontrastów. Dzieło malarskie miało oddziaływać całością, zarówno kolorystyką, jak i swoją kompozycją. Takiemu sposobowi malowania Alfred Nickisch pozostał wierny. Podejmując razem z C. Grethe artystyczne wyprawy nad Morze Północne Nickisch malował pejzaże z wsi fryzyjskich. Zaprzyjaźnieni malarze odwiedzili też znaną kolonię artystów na wyspie Sylt. Na Akademii Sztuki w Karlsruhe był też krótko uczniem animalisty Victora Weisshaupta i pejzażysty Gustava Schönlebersa.

W latach 1898-1909 młody pejzażysta odbył na rakietach śnieżnych wiele zimowych wypraw w Karkonosze w towarzystwie przyjaciół - malarza Heinricha Tüpke i poznanego w górach starszego drezdeńskiego grafika i pejzażysty Otto Fischera. Zauroczony Karkonoszami, powrócił tutaj na stałe i od 1917 r. wraz z rodziną zamieszkał w Szklarskiej Porębie Górnej. Jako siedzibę obrał starą wiejską chatę o konstrukcji przysłupowo-zrębowej położoną ustronnie w dolinie Kurzackiej Wody przy dzisiejszej ul. H. Kołłątaja 14. Był jednym ze starszych pokoleniowo malarzy bractwa. Powszechnie znany, lubiany, zwany był jako "ojciec Nickisch". [Besser, s. 427]

Alfred Nickisch był zaprzyjaźniony z innymi twórcami osiadłymi u podnóża Karkonoszy. Średniego wzrostu, niebieskooki blondyn ze szpiczastą bródką i zaczesanych w tył lekko falujących włosach, w ulubionych pumpach i z nieodłączną fajką, pogodny, dobroduszny, potrafił sobie zjednywać ludzką życzliwość. W styczniu 1936 r. podarował dr Wilhelmowi Bölsche, znanemu przyrodnikowi i pisarzowi mieszkającemu w Szklarskiej Porębie widok na Śnieżne Kotły malowany z grani rozdzielającej Duży Kocioł od Małego. W parę lat potem grań ta otrzymała nazwę "Grani Bölschego". Jego pejzaże zdobiły dom Carla Hauptmanna, filozofa i literata zamieszkałego również w Szklarskiej Porębie, a z jego młodszym bratem Gerhartem i Carlem E. Morgensternem Nickisch odwiedził kolonię artystyczną w nadbałtyckim Hiddensee. Sam Alfred Nickisch w 1933 r. został sportretowany między innymi przez innych "łukaszowców", Hermanna van Rietschotena oraz prof. Arnolda Buscha, jak również wrocławskich profesorów malarstwa Maxa Wislicenusa i Eduarda Kaempfera. Dyrektor cieplickiej Szkoły Snycerstwa - Cirillo del'Antonio w 1934 r. na 70.-te urodziny malarza wykonał w brązie medal z jego portretową podobizną. Od wczesnych lat 30.-tych do opuszczenia Śląska w 1946 r. zajmował dawny dom swojego mistrza i przyjaciela Carla E. Morgensterna w Karpaczu - Wilczej Porębie. Następnie zamieszkał w Bambergu, gdzie zmarł w 1948 r.

Jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej w znanym czasopiśmie artystycznym "Schlesien" omawiając twórczość artysty F. Schiller życzliwie stwierdzał: " Kto choć raz zobaczy obraz Nickischa, nie zapomni go tak łatwo."[Schiller, s. 136] W malowanych prawie całkowicie w plenerze pejzażach wyczuwalna jest wielka radość tworzenia. Szczególnie znane są widoki Szrenicy czy Śnieżnych Kotłów, często w zimowej lub wiosennej szacie. Artysta przedstawia je z odległej perspektywy, pełne kontrastów czystych barw i zestawień dużych płaszczyzn. Góry są wzniosłe, radosne, a tylko z dolin dociera jakby przytłumiony gwar życia. Dla Alfreda Nickischa charakterystyczne są kontrasty pojedynczych pni drzew z odległą, poziomą linią zetknięcia na horyzoncie karkonoskiej grani z pełnym obłoków niebem. W paru wypadkach artysta powracał do tematu, wykonując repliki różniące się między sobą w szczegółach czy też formatem. Szczególnie chętnie Nickisch malował Śnieżne Kotły ukazane w oddali, pokryte jeszcze śniegiem, z grupą drzew na pierwszym planie. Z czasem, szczególnie od końca lat dwudziestych, artysta chętniej zaczął operować gamą ciepłych brązów, skupiać się na wycinkach syntetycznie ujmowanego krajobrazu. Światło stało się przymglone, pozbawione ostrości. Artystyczne zauroczenie Karkonoszami było przyczyną nadania mu przydomka "Ein Maler des Riesengebirges"-"Malarz Karkonoszy" [Knötel]. Artysta zwykle sygnował prace "A. Nickisch" lub tylko "Nickisch", często używając do podpisów czerwieni czy brązów. Datował wyjątkowo, podając wtedy najczęściej na obrazach olejnych dwie ostatnie cyfry roku. Dziś obrazy A. Nickischa są w znacznej części rozproszone. Przechowywane są przede wszystkim w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Ostdeutsche Galerie w Regensburgu. Napotkać je również można w innych muzeach polskich i niemieckich, a także u rodziny artysty zamieszkałej w okolicach Hamburga i u wielu kolekcjonerów prywatnych.

Literatura:

1. Besser H., "Im Hauptmann'schen Garten" (W:) Schlesiche Bergwacht, R. 1962, s. 427.
2. Grundmann G., "Kunstwanderungen im Riesengebirge", München 1969.
3. Grundmann G., "Künstler und Künstlerkolonien im Riesengebirge" [w:] Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau, R. 1972, s. 349-384.
4. Knötel P., "Alfred Nickisch, ein Maler des RiesengebirgesAus " [w:] Wanderer aus dem Riesnegebirge R 1929/9
5. Kunst in Schlesien. Künstler aus Schlesien. Ostdeutsche Galerie Regensburg, Würzburg 1985, s. 130
6. Leistner G., Die künstlerische Entdeckung des riesengebirges als ästhetisch betrachtete Natur" [w:] Schlesien R.1996/1
7. Schiller F.,"Alfred Nickisch, ein schlesiser Landschaftsmaler" [w:] Schlesien R. 1912/1913, s.131-139.
8. Thieme U., Becker F., Vollmer H., Algemeines Lexikon der Bildenden Künstler, T. 35, Leipzig 1931, s. 445.
9. Vollmer H., Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler des 20. Jahrhunderts, T. 6, Leipzig 1962, s. 303.
10. Wiater P., "Krajobraz inspirujący. Artyści w Karkonoszach." [w:] "Tożsamość miejsca.", Jelenia Góra 2000, 11-17.
11. Wiater P., "Stowarzyszenie Artystów św. Łukasza" [w:] "Wspaniały krajobraz. Artyści i kolonie artystyczne w Karkonoszach w XX wieku", red. K. Bździach, Wrocław-Berlin 1999, s. 184-205.
12. Wiater P., "Kolonia artystyczna w Szklarskiej Porębie." [w:] "Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych", red. Z. Mazur, Poznań 1997, s. 127-149.
13. Wichmann H., "Georg Wichmann 1876-1944. Der Maler des Riesengebirges und sein Kreis", Würzburg 1996, s. 42 i nast.

Przemysław Wiater