Harcerz „Szarych Szeregów”, uczestnik Powstania Warszawskiego, twórca młodzieżowej organizacji konspiracyjnej „Orlęce Oddziały Bojowe” w Jeleniej Górze w 1949 r.

Syn Aleksandra i Heleny (z domu Turlińska). Aleksander Chyliński przed wojną był urzędnikiem bankowym, następnie kierownikiem hotelu „Pod Giewontem”, a po wojnie Akademickiego Domu Zdrowia „Odrodzenie” w Zakopanem. W 1945 r. przeniósł się na Dolny Śląsk, osiadł we Wleniu. Pracował jako inspektor rybacki w Urzędzie Ziemskim w Cieplicach, a od 1949 r. był kierownikiem Domu Wypoczynkowego „Leśny Dwór” we Wleniu. Członek Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, był jednak krytycznie oceniany przez Komitet Powiatowy PZPR, jako człowiek otaczający się ludźmi "...nie związanymi z naszą władzą...". Zmarł nagle w 1954 r.

Antoni Chyliński do 1945 r. mieszkał w Warszawie i Zakopanem. W stolicy polskich gór był uczniem „Szkoły Orląt Grunwaldzkich”, która w 1946 r. została przeniesiona do Karpacza. Latem 1946 r. zamieszkał z rodzicami we Wleniu, Osiedle Południowe 5.

Wyrastał w armosferze głęboko patriotycznej i religijnej. Jego dwa starsi bracia, Janusz i Jerzy, byli żołnierzami Armii Krajowej, obaj zginęli w Powstaniu Warszawskim (w czasie walk o Śródmieście). W 1943 r. Antoni Chyliński wstąpił w szeregi podziemnego harcerstwa (drużyna „Zawisza”), w której występował pod pseudonimem „Świstak”. Uczestniczył w „małej dywersji” na terenie Warszawy (malowanie na murach haseł i znaków Polski Podziemnej). W czasie powstania jego zadaniem było dostarczanie żywności walczącym. Na jego postawę i przekonania silny wpływ miało także zetknięcie się jeszcze podczas okupacji z ruchem narodowym. Idee niepodległościowe i narodowe utrwaliło uczęszczanie do „Szkoły Orląt Grunwaldzkich”, zorganizowanej na wzór wojskowy (podział na plutony, drużyny i patrole), w której uczyła się młodzież należąca w czasie wojny do różnych formacji konspiracyjnych, wśród nich i narodowcy. W czerwcu 1946 r. szkoła została rozwiązana, na jej miejsce zorganizowano ośrodek wychowawczy im. Tadeusza Kościuszki, podporządkowany TPD. Opinie na temat Chylińskiego w szkole i miejscu zamieszkania były pozytywne, opisywano go jako człowieka „grzecznego i uprzejmego”, którego zachowanie na terenie szkoły było bez zarzutu. Wskazywano na słabe postępy w naukach ścisłych, natomiast znacznie lepszy był w naukach humanistycznych. W opinii Zarządu Szkolnego ZMP był z kolei „...zapatrywań politycznych demokratycznych, lecz nie bardzo pozytywnie nastawiony do obecnej rzeczywistości...”.

Od września 1946 r. został uczniem II klasy Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego w Jeleniej Górze. Już wówczas chciał zorganizować wokół siebie grupę kolegów, doprowadził we Wleniu do jednego spotkania, ale nic z tego nie wyszło. Do utworzenia tajnej, młodzieżowej organizacji o nazwie „Orlęce Oddziały Bojowe” doszło dopiero na początku 1949 r. Jej członkami zostali uczniowie szkół jeleniogórskich: Remigiusz Ziółek (ps. „Mały”), Roman Gerhardt (ps. “Romeo”), Lesław Fedzin (ps. “Duży”), Zbigniew Dymecki (ps. „Kruk”), Dżefar Radkiewicz (ps. „Franek”), Andrzej Kowalczuk (ps. „Sowizdrzał”), Jan Serafin (ps. „Kruk”), Jerzy Witkowski (ps. „Varda”) oraz Ryszard Turowski. Najstarszy z nich, Ziółek miał lat 20, najmłodszy Serafin 14.

Zadaniem organizacji była walka z narzuconym Polsce ustrojem, obrona Kościoła katolickiego przed represjami. Od połowy 1947 r. władze komunistyczne rozpoczęły proces stalinizacji Polski na polu gospodarczym (likwidacja własności prywatnej w handlu, rzemiośle, kolektywizacja), politycznym (powstanie PZPR, przymusowe zjednoczenie organizacji młodzieżowych i partii) oraz społecznym (ateizacja społeczeństwa, represje wobec kościoła oraz byłych członków podziemia niepodległościowego). Członkowie „OOB” chcieli walczyć za pomocą rozklejania ulotek oraz działania samokształceniowe (spotkania, na których omawiano aktualne wydarzenia, organizowanie uroczystości rocznicowych np. z okazji 3 maja, 11 Listopada). Ulotki były rozwieszane na terenie Jeleniej Góry, Kowar, Wlenia. Zrezygnowano natomiast z pomysłu dokonywania napadów w celu zdobycia środków na dalszą działalność (zakup maszyny drukarskiej), jako zbyt ryzykowny. Zamiast tego członkowie organizacji wpłacali dobrowolne sumy pieniędzy, za które kupiono ręczną drukarenkę z gumowymi czcionkami. Chyliński podzielił organizację na trzy patrole (jeleniogórski, kowarski oraz patrol bezpieczeństwa i wywiadu), których członkowie zbierali informacje m.in. o znajdującej się w Kowarach kopalni uranu.

Do dekonspiracji organizacji doszło przez przypadek w październiku 1949 r., kiedy członek szkolnego koła Związku Młodzieży Polskiej znalazł w kalendarzu jednego z konspiratorów odręcznie napisany rozkaz „Świstaka” z pieczątką „OOB”. Przekazał znalezisko przewodniczącemu ZMP Julianowi Sobocie. Jeszcze tego samego dnia ulotka z nazwiskiem Chylińskiego trafiła poprzez KM PZPR do PUBP w Jeleniej Górze.

Antoni Chyliński został aresztowany 31 października, kolejne zatrzymania nastąpiły 2 i 23 listopada. Dochodzenie prowadzone było przez oficera śledczego PUBP Jelenia Góra ppor. Stanisława Duszę pod nadzorem szefa WUBP we Wrocławiu, ppłk Jana Zabawskiego zakończono 4 lutego 1950 r. Proces członków „OOB” przed Wojskowym Sądem Rejonowym we Wrocławiu na sesji wyjazdowej w Jeleniej Górze rozpoczął się 15 maja 1950 r. Proces miał charakter pokazowy, z udziałem uczniów szkół z Jeleniej Góry i okolic. Podczas przewodu sądowego Chyliński starał się wziąść całą winę na siebie, minimalizując aktywność pozostałych oskarżonych. 17 maja 1950 r. sędzia wojskowy kpt. Zygmunt Kubrycht uznał Antoniego Chylińskiego za winnego przynależności do nielegalnego klubu Stronnictwa Narodowego na terenie szkoły, usiłowania doprowadzenia do usunięcia organów władzy i zmiany przemocą ustroju państwa, przechowywania broni palnej oraz wydawania polecenia zbierania wiadomości stanowiących tajemnicę (Kopalnie Kowarskie) i skazał za to na 8 lat więzienia.

Antoni Chyliński został osadzony w więzieniu w Jeleniej Górze. 22 września 1950 r. po przepiłowaniu krat w oknie wychodzącym na podwórko więzienne brał udział w próbie ucieczki. Chylińskiego przeniesiono do Centralnego Więzienia w Rawiczu. Resztę kary spędził w Jaworznie, więzieniu nr 1 we Wrocławiu (osadzony w oddziale izolacyjnym) i od 13 listopada 1954 r. w Barczewie. Pobyt za kratkami nie złamał go, w ocenie władz więziennych był wrogo nastawiony do ZSRR, ustroju panującego w Polsce, nie okazywał skruchy i był karany za „...sianie wrogiej propagandy na temat walczącej Korei...”. Naczelnik więzienia w Barczewie pisał w charakterystyce więźnia, że mimo pięcioletniej odsiadki „...w przeprowadzonej z nim rozmowie odnośnie warunkowego zwolnienia za dobre zachowanie oświadczył, że łaski żadnej nie chce...”. Co więcej, opowiadał innym więźniom, że Związek Radziecki okupuje Polskę i wszystko z Polski wywozi; że w Polsce nie ma swobód demokratycznych.

Wielokrotnie listy z prośbą o zwolnienie z więzienia kierowali do władz partyjnych i sądowych matka oraz Roman Gerhardt. Decyzją WSR we Wrocławiu z 5 maja 1955 r. Antoni Chyliński został warunkowo zwolniony z reszty odbywania kary na okres próbny do 2 listopada 1957 r. Mury więzienia w Barczewie Chyliński opuścił 7 maja 1955 r. mając 24 lata. Nie wrócił już do Jeleniej Góry, osiedlił się w Koluszkach a następnie w Łodzi, mieszkał przy ul. Pojezierskiej 22/2. Pracował w Polskim Związku Wędkarskim, kierując Oddziałem Łódzkim.

Ilustracje:

1. Chyliński Antoni, ze zbiorów IPN
2. Ulotka 1, 2 i 3 - Reprodukcje ulotek przygotowywanych i rozwieszanych przez Antoniego Chylińskiego i jego kolegów w Jeleniej Górze i Wleniu w 1949 r., ze zbiorów IPN
3. Dokumenty organizacyjne "Orlęcych Oddziałów Bojowych", podpisywane przez "Świstaka" (Antoniego Chylińskiego), ze zbiorów IPN

Literatura:

1. Archiwum Oddziału IPN-KŚZpNP we Wrocławiu
• Akta śledcze Antoniego Chylińskiego i in.
• Akta prokuratorskie Antoniego Chylińskiego i in.
• Akta sądowe Antoniego Chylińskiego i in.
• Akta więzienne Antoniego Chylińskiego
• Faktologia organizacji „Orlęce Oddziały Bojowe”
2. Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956, Warszawa 2007, s. 514.
3. Brzozowski Mieczysław, Zawsze miał nadzieję. Świadectwa i wspomnienia, red. A. Rynio, A. i T. Szafrańscy, Lublin 1992, s. 241.
4. Klementowski Robert, Urząd Bezpieczeństwa w powiecie Lwówek Śląski (1945-1956), Wrocław 2006, s. 179-181.
5. Skazani za działalność w organizacjach niepodległościowych na Dolnym Śląsku. Wyroki Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu (1946–1955), pod red. Moniki Kały i Krzysztofa Szwagrzyka, Wrocław 2005, (seria „Materiały pomocnicze IPN”, t. 4).
6. Szwagrzyk Krzysztof, Jaworzno. Historia więzienia dla młodocianych więźniów politycznych 1951-1955, Wrocław 1999, s. 267.
7. Idem, Winni? Niewinni? Dolnośląskie podziemie niepodległościowe (1945-1956) w świetle dokumentów sądowych, Wrocław 1999, s. 287-289.

Robert Klementowski