Księgarz

Władysław często zasiadał przy maszynie do pisania i spisywał swoje najodleglejsze nawet wspomnienia. Pisał często własny życiorys, za każdym razem dodając do niego jakieś nowe detale, które powracały z młodzieńczych lat.

Matka Władysława Kowalczyka - Maria Kowalczyk, z domu Marciszewska (ur. 10.06.1895 - zm. 26.11.1986) była częstym tematem jego wspomnień i zapisków. W jednym z tekstów czytamy: „Nasza Mama przechowywała wielu potrzebujących pomocy, a dom przez całą okupację był bezpłatnym hotelem. Od przeprawy przez rzekę mógł wejść każdy, nie będąc widzianym we wsi. Nikt nie odszedł głodny czy zmarznięty. Cała nasza trójka rodzeństwa należała do ZWZ AK, nie zdawaliśmy sobie sprawy z ciągłego zagrożenia i jedynie dzięki wielkiemu opanowaniu Mamy uniknęliśmy wielokrotnie zagłady ^[1]”. Z jego wspomnień wynika, że mama sprawnie posługiwała się językiem niemieckim i rosyjskim, a dzięki jej wrodzonemu spokojowi i przytomności umysłu cała rodzina wielokrotnie uniknęła śmierci w czasie gdy w domu przebywali poukrywani partyzanci, gdy trzeba było chować broń i mundury. „Patrzę na Mamę i myślę jak z narażeniem życia broniła swego gniazda. Śmierć przeszła obok nas, a może i całej wsi ^[2].”

Władysław wychowywał się we wsi Świdno pod Warszawą. Szkołę podstawową ukończył w Michałowicach. W 1939 roku gdy rozpoczął naukę w warszawskiej szkole średniej, lecz naukę przerwała wojna i oblężenie Warszawy. Rozpoczęły się wówczas trudne wojenne lata, które pozostawiły ślad w pamięci Władysława na długie lata. Po śmierci ojca - Stanisława (zm. 10.10.1942) matka wraz z czwórką dzieci (Ireną, Władysławem, Krystyną i Stanisławą) samodzielnie prowadzili gospodarstwo rolne.

W roku 1941 Władysław Kowalczyk wstąpił do Związku Walki Zbrojnej AK do Pułku Piechoty jako łącznik. Potem otrzymał broń i brał już czynny udział w różnych akcjach dywersyjnych takich jak niszczenie dokumentacji kontyngentowych i spisów wywozu ludzi do Niemiec na roboty, transporty broni dla Warszawy, ochrona i ubezpieczanie radiostacji, przechowywanie ludzi z partyzantki „spalonych” na swoim terenie. W roku 1945 po wojnie otrzymał powołanie do wojska, gdzie ukończył Szkołę Młodszych Specjalistów Samolotowych i przydzielono go do I Pułku Lotnictwa Myśliwskiego im. „Warszawa” w Nowym Dworze ^[3].

Chęć pracy i zdobywania wiedzy przyciągnęła Władysława do Jeleniej Góry. Za sprawą serdecznego przyjaciela Stanisława Piotrowskiego (kierownik księgarni Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”) znalazł pracę i od 1947 roku przebywał już w Jeleniej Górze pracując w „Czytelniku” jako sprzedawca. Odzyskał wówczas zachwianą przez lata wojenne stabilność i mógł powrócić do szkoły zapisując się do Liceum Ogólnokształcącego dla Pracujących gdzie kontynuował naukę przez 10 klas. Jego księgarskie życie dopiero nabierało rozpędu. Zmienił księgarnię i od 1949 roku pracował już w księgarni Spółdzielczej „Książka i wiedza” przy ulicy 1-go Maja 10 w Jeleniej Górze. Ciągle jednak się dokształcał i jako jeden z pierwszych osób w Polsce ukończył Technikum Księgarskie w Poznaniu w 1957 roku.

Na resztę swojego zawodowego życia związał się już z jeleniogórską księgarnią. To właśnie w tym miejscu narodził się „Dom Książki” (1950) oraz Klub Księgarza (1959). „Największy rozkwit upowszechniania książki w Jeleniej Górze związany jest z Klubem Księgarza, który otwarto 3 maja 1959 roku w czasie obchodów Dni Oświaty, Książki i Prasy. Prowadzony był przez Stowarzyszenie Księgarzy Polskich i mieścił się nad księgarnią przy ulicy 1-go Maja ^[4].”

Władysław Kowalczyk był księgarzem nie tylko z wykształcenia. Praca była jego prawdziwą pasją. W czasopismach z tamtego okresu można przeczytać: „Pan Kowalczyk skupiał w tamtych czasach w swych rękach funkcje kierownika i społecznego szefa klubu. Pochłaniało mu to całe dnie, tak że do domu przychodził jedynie przenocować. Wraz ze swymi współpracownikami wymyślał coraz to nowe inicjatywy. W klubie, raz na tydzień organizowano spotkania ze znanymi pisarzami, podróżnikami, specjalistami od spraw języka. Przez piętnaście lat istnienia placówki odbyło się takich wieczorów około trzydziestu, a cieszyły się ogromnym zainteresowaniem.[...] Jeleniogórski Klub Księgarza był jedynym w latach pięćdziesiątych interdyscyplinarnym ośrodkiem życia kulturalnego w mieście. Funkcjonował on dzięki niewyczerpanej energii i pomysłowości miejscowych księgarzy. Skupiał ich i pozwalał nawiązywać kontakty ze społecznością miejską ^[5].”

Nie da się ukryć faktu, że postawa Władysława, jego determinacja i poczucie społecznej misji przyczyniły się do sukcesów księgarstwa na Dolnym Śląsku. Dzięki Jego skrupulatnym notatkom dziś w rodzinnych zbiorach znajdują się grube archiwa, a w nich setki opisanych wycinków z gazet, maszynopisów, notatek i zdjęć dokumentujących osiągnięcia zawodowe, klubowe, ksiegarskie, a także długie lata pracy społecznej. To właśnie ze źródeł tego rodzinnego archiwum płynie dziś wiedza na temat Władysława Kowalczyka.

O sobie samym pisał dość skromnie: „Trudno mówić o sobie samym i swoja pracę samemu podsumować. Wydaje mi się, że dołożyłem nie jedną a kilka cegiełek do upowszechniania kultury i oświaty na Dolnym Śląsku przez 27 lat mojej nieprzerwanej pracy w księgarni i klubie. Miliony książek przez moje ręce trafiły do czytelnika. Na pewno wielu osobom pomogły książki przetrwać trudne dni, tysiące ludzi dzięki mojej pracy nauczyło się czytać, usprawniło swoją pracę, podniosło swoje kwalifikacje i tysiącom książka umiliła dni wolne. Trudno tu mierzyć jakąś miarą. Mnie się wydaje, że rolę księgarza spełniłem dobrze. Nie wiem co myślą o tym inni ^[6]”.

Mimo tak intensywnego życia zawodowego w życiu Władysława znalazło się także miejsce na rodzinę. W 1949 roku ożenił się z Franciszką z domu Kormanek, a zaraz po tym urodziła się córka Krystyna. Kilka lat później w 1953 roku na świat przyszedł syn Stanisław. Władysław z rodziną początkowo mieszkali przy ulicy 1-go Maja nad zakładem jubilerskim. W 1968 roku cała rodzina przeprowadziła się do mieszkania przy ulicy Sportowej (dziś Modrzejewskiej), gdzie mieszkał już do śmierci.

Księgarstwo było zdecydowanie największą z pasji Władysława, ale nie jedyną. Uwielbiał podróżować, organizował liczne wycieczki po Kotlinie Jeleniogórskiej i innych zakątkach kraju. W jego lokalnych wyprawach brali udział znajomi, rodzina, a także koledzy księgarze z innych miejscowości. W 1978 roku w czasie podróży do Anglii spotkał przybyłego właśnie z odległego rejsu do Plymouth wielkiego polskiego podróżnika Krzysztofa Baranowskiego. Jego wspomnienia z tej podróży zostały opublikowane na łamach „Nowin Jeleniogórskich” ^[7].

Odpoczynek po pracy zapewniała mu działka przy ulicy Sudeckiej. To tam spędzał wolne popołudnia, pielęgnując swoje rozmaite uprawy – pomidory, marchweki, krzewy i drzewka owocowe, które samodzielnie szczepił. Na tym polu miał również osiągnięcia – dwukrotnie otrzymał dyplom za wzorową uprawę działki. Wachlarz Jego zainteresowań stale się poszerzał. Władysław oddawał się także pracy pszczelarskiej. Miał kilkanaście uli hodowlanych w pasiece w Nielestnie. I tu także wyposażony wcześniej w fachową książkową wiedzę odnosił sukcesy. Otrzymał m.in. dyplom za wkład w rozwój pszczelarstwa. Ponadto regały jego pokoju uginały się nie tylko od przepastnych księgozbiorów ale także znajdowały się tam liczne klasery ze znaczkami i okolicznościowymi monetami.

W rodzinnych zbiorach dziś znajdują się liczne nagrody, dyplomy i odznaczenia, którymi Władysław Kowalczyk został wielokrotnie uhonorowany. Do najważniejszych należą: Brązowy Krzyż zasługi (1946), odznaka Wzorowego Księgarza I i II stopnia (1959, 1964), Zasłużony dla Dolnego Śląska (1974), Zasłużony dla województwa jeleniogórskiego (1977) Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979), z okazji Dnia działacza Kultury za wkład w rozwój i upowszechnianie kultury, za zasługi dla Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Złota odznaka Honorowa Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgarzy Polskich i wiele wiele innych. Na łamach lokalnych czasopism (przede wszystkim „Nowin Jeleniogórskich) wielokrotnie publikowano artykuły i wzmianki o sukcesach Władysława Kowalczyka głównie na polu księgarskim. Z okazji licznych jubileuszy Klubu Księgarza ukazywały się wspomnienia o pionierach i rozwoju księgarstwa.

Kiedy odszedł na emeryturę, pęd jego księgarskiego życia uległ znacznemu spowolnieniu. Zmarł po krótkiej chorobie w 2002 roku i został pochowany przy swojej małżonce, na starym jeleniogórskim cmentarzu w pobliżu bramy głównej.

Dziś miejsce dawnej księgarni zajmuje sieciowy Empik. Wraz z pierwszą tak dużą księgarnią zaczął odchodzić w zapomnienie także i jej zasłużony kierownik Władysław Kowalczyk. I choć starsi mieszkańcy miasta mogą jeszcze pamiętać czasy gdy jeleniogórska kultura książki tętniła życiem, pamięć o Władysławie Kowalczyku gaśnie.

W 2008 roku w szóstą rocznicę śmierci „Nowiny Jeleniogórskie” opublikowały wspomnienia rodziny o Władysławie Kowalczyku - ojcu i dziadku ^[8]. W tekście tym członkowie rodziny wskazują, że oprócz tego że Władysław Kowalczyk był wzorowym księgarzem, działaczem społecznym, był przede wszystkim wspaniałym człowiekiem, kochającym ojcem i dziadkiem. I chcemy aby właśnie takim pozostał, zarówno w naszej pamięci, jak i w pamięci mieszkańców Jeleniej Góry.

Przypisy:

^[1]Władysław Kowalczyk. Dziękuje Ci Mamo! „Biuletyn informacyjny. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej” październik-grudzień 1993, s. 7.

^[2]Ibidem s. 8.

^[3]Z rękopisów Władysław Kowalczyka, własność rodziny.

^[4]Ewa Han. Trzynasty-dwunasty. „Słowo Polskie”, 1985, nr , s. 4.

^[5]Ibidem s. 4.

^[6]Władysław Kowalczyk. P.P. „Dom Książki” Wr. 191, maszynopis, archiwum rodzinne.

^[7]Władysław Kowalczyk. Witałem „POLONEZA” w Plymouth. Nowiny Jeleniogórskie. 1973.

^[8]Księgarz całym sercem. Wspomnienie o Władysławie Kowalczyku (1924-2002). Nowiny Jeleniogórskie. 2008, nr 30, s. 27.

Bibliografia:

1. Kowalczyk, W. Dziękuje Ci Mamo! „Biuletyn informacyjny. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Zarząd Okręgu Dolnośląskiego we Wrocławiu” październik-grudzień 1993, s. 7.
2. Kowalczyk, W. Rękopisy, archiwum rodzinne.
3. Kowalczyk, W. P.P. „Dom Książki” Wr. 191, maszynopis, archiwum rodzinne.
4. Kowalczyk, W. Witałem „POLONEZA” w Plymouth. Nowiny Jeleniogórskie., 1973, nr 26, s. 4. Dostępny również on-line http://jbc.jelenia-gora.pl/dlibra/docmetadata?id=4814.
5. Księgarz całym sercem. Wspomnienie o Władysławie Kowalczyku (1924-2002). Nowiny Jeleniogórskie. 2008, nr 30, s. 27. Dostępny również on-line http://jbc.jelenia-gora.pl/dlibra/docmetadata?id=12369.

Materiał ilustracyjny - fotografie z archiwum rodzinnego

• Zdjęcie główne: Władysław Kowalczyk, Jelenia Góra 2001

1. Władysław Kowalczyk z matką, Jelenia Góra 1957
2. Zjazd rodzinny, Świdno 1976
3. Zjazd rodzinny, Świdno 1983
4. Nowy Dwór 1946
5. Nowy Dwór 1946
6. Jelenia Góra 1949
7. Władysław Kowalczyk w księgarni na ul. 1-go Maja, Jelenia Góra 1979
8. Franciszka Kowalczyk z dziećmi na działce, Jelenia Góra 1959
9. Wycieczka na Szwajcarkę 1969-70, archiwum prywatne
10. Budapeszt 1970, archiwum prywatne
11. Na działce z wnuczką Anią, Jelenia Góra 1983
12. Własne zbiory, Jelenia Góra 1983
13. Wrzesień 1956
14. Franciszka Kowalczyk z siostrą Karoliną przy ulach
15. Akowcy - wśród nich W. Kowalczyk (trzymający sztandar) Jelenia Góra 1993, archiwum prywatne
16. Jelenia Góra 1993, archiwum prywatne

Autor: Joanna Gudakowska