Jeleniogórzanin - lekarz chirurg, artysta fotografik, patriota, społecznik

Jan Kotlarski urodził się 13 czewca 1938 r. w Borowie. Rodzice Edmund Kotlarski i Józefa z d. Studer poznali się w tamtejszym majątku ziemskim, gdzie oboje pracowali. Pod koniec 1938 r. przenieśli się do Nieborowa. Janusz Radziwiłł zatrudnił Edmunda jako zarządcę ogrodów i parków przypałacowych i wynajął dom. Jan poznawał świat w gronie książęcych dzieci: Ferdynanda i Krystyny, co potwierdzają nieliczne, zachowane fotografie. Wojnę Kotlarscy przetrwali w Nieborowie. Tu przyszła na świat jego jedyna siostra Elżbieta Antonina.

W 1947 r. przybyli do Jeleniej Góry i zamieszkali przy Pl. Stalingradu. Ojciec nabył ziemię pod ogrodnictwo (obecny teren bazaru Flora). Po upaństwowieniu Kotlarscy stracili cały majątek. Edmund został w zamian dyrektorem Państwowego Gospodarstwa Ogrodniczego a żona kierowniczką kwiaciarni Flora.

Jan rozpoczął edukację w SP 1. Było to dla niego duże przeżycie, bo znalazł się w licznej, klasowej gromadzie (w Nieborowie nauczanie początkowe prowadziła guwernantka Radziwiłłów). Naukę kontynuował w I LO im. S. Żeromskiego. Okres dorastania to krótka przynależność do ZHP, wyprawy w góry, przyjaźnie i pierwsze zdjęcia wykonane aparatem Praktica podarowanym przez ojca. W tym czasie zdobył podstawowe wiadomości z obróbki materiałów fotograficznych. W 1956 r. otrzymał świadectwo dojrzałości. Uczęszczał do Studium Chemicznego i na kursy przygotowawcze, by w 1958 r. rozpocząć studia we Wrocławiu na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej.

Kontakt ze środowiskiem twórczym dużego miasta spotęgował rozwój zainteresowań fotografią. Pierwszym profesjonalnym nauczycielem w tej dziedzinie był prof. Bronisław Kupiec, kierownik Zakładu Fotografii Medycznej; pierwszymi sukcesami – wygranie konkursu fotograficznego w 1959 r. na fotoreportera Magazynu Gazety Robotniczej i kilka wyróżnień czasopisma Turysta.

Wrocław nie zatrzymał Kotlarskiego. Po ukończeniu studiów w 1964 r. z dyplomem lekarza powrócił do Jeleniej Góry. Po dwuletnim stażu zatrudnił się w Szpitalu Miejskim jako asystent oddziału chirurgicznego. Rozpoczął specjalizację w zakresie chirurgii (uzyskał ją w 1970 r.). Podjął również pracę na Oddziale Torakochirurgii w Sanatorium Przeciwgruźliczym w Bukowcu. To okres fascynacji zawodem lekarza.

W jego notatkach odnajdujemy zapis:
Zarówno charakter moich studiów, jak i wykonywanego zawodu, powoduje, że w centrum moich zainteresowań pozostaje od dawna człowiek. Człowiek jako dobro najwyższe. Wybierając bowiem zawód lekarza, trzeba z góry założyć, że będzie to permanentna służba wobec chorego, słabszego, potrzebującego pomocy. Zatem działalności lekarskiej muszą być podporządkowane wszelkie inne formy aktywności, w tym również aktywność twórcza, czy działalność artystyczna^[1].

W 1965 r. zapisał się do Stowarzyszenia Miłośników Fotografii Artystycznej w Jeleniej Górze, późniejszego Jeleniogórskiego Towarzystwa Fotograficznego, w którym w latach 1976-80 był wiceprezesem. Brał udział w konkursach i wystawach pod nazwą Sudety, zdobywał liczne nagrody, wyróżnienia. Fascynacja górami, pejzażem Karkonoszy to jednak było za mało w twórczych penetracjach.

Los pozwolił mu zetknąć się z artystami tej miary co Vlastimil Hofman czy Józef Gielniak. Młody lekarz poznał znanego grafika w Bukowcu, gdzie Gielniak znalazł ostatnią przystań twórczą. Kotlarski był zaintrygowany nim i jego dziełami. Praca w sanatorium umożliwiła krótkie spotkania i rozmowy o sztuce, które silnie wpływały na kształtowanie wrażliwości estetycznej Jana, budziły refleksje o ludzkiej kondycji, zachowaniach w warunkach szpitalnych, granicach możliwości pomocy choremu i bezsilności w tym zakresie.

Wypowiedział wówczas znamienne słowa:
Pragnieniem moim obecnie i na przyszłość jest dokonanie próby fotograficznego przekazu tych problemów społeczeństwu. Jest to bowiem problem nas wszystkich, dużo się wprawdzie o nim mówi i pisze, ale niewspółmiernie mało jest opracowań ikonograficznych. I dalej: Fascynuje mnie perspektywa osiągania nowych wartości w relacji fotografia – medycyna poprzez twórcze uczestnictwo szerokim nurcie współczesności^[2].

W latach 1974-75 pracował na Oddziale Chirurgii Ogólnej Sanatorium w Bukowcu, pełniąc obowiązki zastępcy ordynatora, potem jako chirurg w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Jeleniej Górze, w którym pozostał do emerytury. Wspominał, że praca trwała czasami po 32 godziny bez przerwy. Stykał się z bezmiarem ludzkiego nieszczęścia i tajemnicą człowieczeństwa. Przekładało się to na jego pracę twórczą w zakresie fotografii.

Pierwsze ważne zagraniczne trofeum Kotlarskiego to nagroda – wyróżnienie w Portugalii na 24 Międzynarodowym Salonie Fotografii w Barreiro za Akt w czerni I w 1975 r.

Jan należał w tym czasie do dwóch grup: warszawska A 74 integrowała środowiska fotograficzne w Polsce i upowszechniała ich dorobek w świecie; SEKTOR powstała w 1976 r. w Jeleniej Górze. Zrzeszała czterech członków. Młodzi organizowali wystawy, uczestniczyli w konkursach - stawali się znani w środowisku artystów fotografików. Jan był nagradzany w Japonii, Australii, Hong-Kongu, Hiszpanii, Portugalii.

Największy rozgłos i uznanie przyniosła Janowi wystawa A jednak jestem - swoisty apel w obronie życia. W ITD ukazał się dramatyczny protest Anny Musiałówny przeciwko aborcji pt. Najgorszy środek antykoncepcyjny. To właśnie z nim wszedł w dialog fotograficzną narracją, tworząc wymowny kontrapunkt.

Komisarz wystawy Jerzy Olek pisał:
pokazujący, w identycznych niemal, ciasnych kadrach, narodziny człowieka, napawa – jakże potrzebnym w kontekście innych reportaży – optymizmem, lapidarnie spointowanym reprodukcją karty „zgłoszenia urodzenia noworodka”. On też stanowi nową, zwartą formalnie i symboliczną w przekazie treściowym, propozycję spojrzenia na akt przyjścia na świat dziecka^[3].

Wystawa zrobiła we Wrocławiu furorę. Domek Romański odwiedzały tłumy. Wernisaż przerodził się w burzliwą dyskusję ginekologów, studentów Akademii Medycznej, przyszłych matek (które podobno przychodziły grupowo) i fotografów.

Fotografowanie w szpitalu nawet lekarzowi nastręcza wiele trudności(…). Warto jednak ponosić ów trud już choćby dlatego, by usłyszeć co powiedział mi jeden z mężów po obejrzeniu „Aktu urodzenia”: „będę musiał być lepszy dla mojej żony”. Tego typu słowa są dla mnie – jako lekarza i fotografa – większą nagrodą za zdjęcia, niż uznanie krytyki i wystawowej publiczności
– skomentował autor zdjęć^[4].

Akty Kotlarskiego urzekają do dziś. Wpisane w pejzaż Karkonoszy ukazują wyjątkowość ciała kobiety, gdzie tajemnica splata się z pięknem i delikatnie odsłania szlachetny zamiar Stwórcy.

Ryszard Łubowicz nazywał je „rzeźbiarskimi”:
Jakby wiele zaczerpnął ze specyfiki malarstwa a nawet grafiki i rzeźby. Zamiast gładkości i bieli ciała kobiecego fotografik proponuje nam swoiste formy „rzeźbiarskie”(…) Jest to zatem inna, „niepiękna” strona ludzkiego ciała – na zdjęciach Kotlarskiego uzyskująca rangę sakralizowanego symbolu^[5].

Obfity twórczo okres lat 70-tych pomógł autorowi dostać się w maju 1980 r., w poczet elitarnego Związku Polskich Artystów Fotografików (nr leg. 545). Kotlarski uznał to wydarzenie za wielki sukces, umożliwiający dalszy rozwój twórczy. Jego promotorem był znany artysta fotografik, a później przyjaciel Tomasz Olszewski. Do najważniejszych nagród tego okresu należą:

• Złoty medal FIAP za Akt w czerni II na VIII Międzynarod. Salonie Fotografii Artystycznej Venus 77
• Złote trofeum i złoty medal PSA za zestaw: Jestem II, na 32 the Hong Kong International Salon of Pfotography-77

Lata 80-te to bogaty etap w życiu Kotlarskiego. Zdobył I nagrodę i Złoty Medal na Krajowej Wystawie Fotografii Artystycznej CZŁOWIEK w Tarnowie za fotografię pt. Narodziny. Był współinicjatorem I Ogólnopolskiego Biennale Fotografii Górskiej – od 1980 r. najważniejszej imprezy tego typu w regionie.

Współorganizował Karkonoski Oddział ZPAF, któremu przewodził w latach 1981-89 r. Uczestniczył aktywnie w życiu artystycznym Okręgu Dolnośląskiego ZPAF. Jego dorobek i wizerunek zaprezentowano na wystawie POSTAWY TWÓRCZE WROCŁAWSKIEGO ŚRODOWISKA FOTOGRAFICZNEGO.

W 1981 r. przygotował w KMPiK w Jeleniej Górze indywidualną wystawę pt. Obszary nadziei. Tytułowe obszary to przestrzenie objęte sacrum chorego i lekarza, to sala i pole operacyjne, pośpieszny balet zwinnych rąk, kroplówki i czujne spojrzenia pielęgniarek – a wszystko zda się generuje nadzieję powodzenia, życia, ocalenia człowieka.

W 1984 r. otwarto w Galerii JTF wystawę Kotlarskiego pt. Rybim okiem – dramatyczny apel społeczny wobec zjawiska alkoholizmu, którym interesował się od lat; pracował w Społecznym Komitecie Przeciwalkoholowym.

Przewodniczący Oddziału Wojewódzkiego dr Roman Jankiewicz napisał:
Jestem przekonany, że w kraju, w którym 4 miliony osób konsumuje w ilościach nadmiernych alkohol z całą powagą należy traktować ten problem i realizację ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Za opracowanie prezentowanej wystawy, doceniając olbrzymi wkład pracy i niezaprzeczalne walory artystyczne zdjęć składam serdeczne podziękowanie i wyrazy uznania artyście^[6].

Jego uwagę pochłaniały przemiany w kraju, był przejęty wydarzeniami i po części w nich uczestniczył (strajk w Fampie, wiec z Lechem Wałęsą). Wszystko dokumentował, zgromadził pokaźny materiał fotograficzny. Znikomą część wykorzystano w antologii wierszy patriotycznych pt. A w sercu Polska.

W 1983 r. ożenił się z Elżbietą z d. Karmelita. Poznali się jeszcze w połowie lat 70-tych. Mimo, że nie mieli dzieci a życie poddawało ich ciężkim próbom – przeżyli zgodnie 27 lat.

Lata 90-te to wspólne podróże po Europie. Jana interesowała sztuka i jej dokumentowanie. Ogarnęła go pasja fotografowania zabytków, w tym bogatego dziedzictwa kulturowego Śląska. Zebrany materiał posłużył do wydania w 1997 r. albumu pt. Krzeszów uświęcony łaską (oprawny w skórę egzemplarz darowano Janowi Pawłowi II ) oraz, w 1999 r., przewodnika po najważniejszych zabytkach województwa jeleniogórskiego – Monasticonu Cysterciensie Poloniae.

Ceniony i szanowany w gronie kolegów pełnił wiele społecznie odpowiedzialnych funkcji. W latach 90-tych Kotlarski był członkiem Komisji Kwalifikacyjnej Okręgu Dolnośląskiego ZPAF oraz Sądu Koleżeńskiego Zarządu Głównego ZPAF w W-wie.

Zaangażowanie w życie społeczne i polityczne miasta i regionu zaowocowało wyborem Kotlarskiego na radnego (1998-2002) z ramienia AWS. Interweniował w ważnych sprawach obywatelskich: prywatyzacji lokali mieszkalnych, stworzenia ośrodka Caritas, Radia Plus w Legnicy, obronie SP11.

W 2003 r. JTSK wydało album pt. Zabytki Jeleniej Góry i powiatu ze zdjęciami Kotlarskiego i tekstem Wojciecha Kapałczyńskiego. Praca Jana trwała 7 lat, wykonał kilka tysięcy zdjęć 232 zabytków. Wersja niemiecka albumu rozeszła się w mgnieniu oka.

Prasa pisała:
Efektowne wydawnictwo „Zabytki Jeleniej Góry i powiatu” to książka, jakiej dotąd nie było.(…) to ważne i wartościowe wydawnictwo. Przede wszystkim dlatego, że do tej pory ukazała się tylko jedna fachowa publikacja poświęcona jeleniogórskim zabytkom^[7].

Ciężka praca Jana Kotlarskiego została okupiona chorobą i kalectwem. Umarł 22 marca 2010 r. Został pochowany na Starym Cmentarzu w Jeleniej Górze.

każdą zmarszczką zakreślam granice
mego raju
każdym uniesieniem rąk granice
mojego piekła
zaciskaniem warg
natężenie mojego krzyku
łzą – szczęścia przyjście
i odejście

Elżbieta M. Karmelita Kotlarska

Przypisy:

^[1]J. Kotlarski. Zamierzenia twórcze. Archiwum rodzinne.

^[2]Ibidem.

^[3]J. Olek. Życie fotografią. „Wiadomości” 1979 [br. nr], 29.XI.

^[4]Ibidem.

^[5]Jan Kotlarski – Akt I. Jelenia Góra, 1978.

^[6]Jan Kotlarski – Rybim okiem. Jelenia Góra, 1984.

^[7]D. Antosik. Album, jakich mało. „Nowiny Jeleniogórskie” 2003, nr 10, s. 12.

Bibliografia:

1. Antosik Daniel. Album, jakich mało. „Nowiny Jeleniogórskie” 2003, nr 10, s. 12.
2. Archiwum prywatne Elżbiety M. Karmelity Kotlarskiej.
3. Jan Kotlarski Akt I. Wstęp Ryszard Łubowicz. Jelenia Góra: Klub Międzynarodowej Prasy i Książki, 1978.
4. Jan Kotlarski Rybim okiem. Jelenia Góra: Jeleniogórskie Towarzystwo Fotograficzne, 1984.
5. Olek Jerzy. Życie fotografią. „Wiadomości” 1979 [br.nr], 29.XI.
6. Konrad Przeździęk. Misterium narodzenia. Z (nie)obecnym Janem Kotlarskim. „Jelonka.com” 2011, 22.03.2011

Najważniejsze osiągnięcia w dziedzinie fotografii:

• Nagroda – wyróżnienie w Portugalii na „24 Międzynarodowym Salonie Fotografii” w Barreiro za Akt w czerni I, w 1975 r.;
• Złoty medal FIAP za „Akt w czerni II” na VIII Międzynarodowym Salonie Fotografii Artystycznej Venus 77;
• Złote trofeum i złoty medal PSA za zestaw Jestem II, na 32 the Hong Kong International Salon of Pfotography’77;
• Brązowy medal w kategorii eseju fotograficznego za Akt urodzenia, na 20 the International Exhibition of Photography Sydney’77;
• Srebrne trofeum za zestaw Jestem II na 15 the International Salon of Photography Hong Kong-77;
• II nagroda My Dolnoślązacy – Wrocław 77;
• I i II nagrody w trzech kat.: Akt, Dziecko, Reportaż na I Wojewódzkim Przeglądzie Fotografii’77;
• II nagroda za Oczami chorego; Pierwsze łzy na III Ogólnopolskiej Wystawie Fotografii Artystycznej’77;
• Wyróżnienie Złocisty Jantar za Akt urodzenia w Konkursie Fotografii Polskiej, w 1978 r.;
• I nagroda w kat. Dziecko w Konkursie Fotografii Artystycznej, w 1979 r.;
• Złoty medal i I nagroda za Narodziny na Krajowej Wystawie Fotografii Artystycznej Człowiek – 80.

Wystawy indywidualne i zbiorowe Jana Kotlarskiego:

• 1976 r.
1. „KAMIENNA” – KMPiK w Jeleniej Górze

• 1978 r.
1. „KAMIENNA” – Bolesławiecki Ośrodek Kultury
2. „A JEDNAK JESTEM” – Wrocławska Galeria Fotografii „Domek Romański” we Wrocławiu
3. „A JEDNAK JESTEM” – „Klub Lekarza” w Bydgoszczy
4. „AKT” – KMPiK w Jeleniej Górze
5. „AKT” – Z. O. „INTERMODA” we Wrocławiu

• 1981 r.
1. „OBSZARY NADZIEI” – KMPiK w Jeleniej Górze

• 1984 r.
1. „RYBIM OKIEM” – Galeria JTF w Jeleniej Górze
2. „RYBIM OKIEM” – Wałbrzyska Galeria Fotografii w Wałbrzychu

• 1985 r.
1. „RYBIM OKIEM” – „Świdnickie Dni Fotografii” w Świdnicy

• 1987 r.
1. „Z okazji 40-lecia ZPAF” – „Galeria Zachęty” w Warszawie

• 1997 r.
1. „Zabytki Województwa Jeleniogórskiego” – Kościół św. Barbary w Wojcieszycach – Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze
2. „Z okazji 50-lecia ZPAF” – Wrocław

• 2001 r.
1. „Z okazji 40-lecia JTF” – Jelenia Góra

• 2003 r.
1. „Zabytki Jeleniej Góry i powiatu” – pałac w Łomnicy

Wyróżnienia państwowe:

• W 1979 r. otrzymał przyznaną przez Ministerstwo Kultury i Sztuki odznakę „Zasłużony Działacz Kultury”.
• W 1981 r. otrzymał stypendium twórcze przyznane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki.
• W 1987 r. otrzymał medal „150-lecia fotografii”.
• W 1989 r. pismem z dnia 18 stycznia z Ministerstwa Kultury i Sztuki został ustanowiony rzeczoznawcą dzieł sztuki współczesnej w zakresie fotografii.

Jego fotografie i publikacje znalazły się w zbiorach:

• Muzeum Narodowego we Wrocławiu
• Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze
• Bibliotece Uniwersyteckiej w Heidelbergu
• Bibliotece Watykańskiej

Materiał ilustracyjny:

• Zdjęcie główne: Jan A. Kotlarski (fot. E. Kotlarska).
• Zdjęcia w kolumnie bocznej:
1. Ślub rodziców - Edmunda i Józefy.
2. Nieborów. Szczęśliwa rodzina; Jaś, z siostra Elą i rodzicami (Arch.).
3. Park w Nieborowie. Z matką.
4. Portret trzylatka (Arch.).
5. Na drabince w Nieborowie. (Arch.).
6. Zabawa w piaskownicy, pałac w Nieborowie; od lewej: dzieci Księcia Janusza Radziwiłła Ferdynand i Krystyna, w środku Jan Kotlarski (Arch.).
7. Dzieci Radziwiłłów.
8. Rodzice, Józefa i Edmund w ogrodzie – obecnie teren bazaru Flora (fot. J. Kotlarski).
9. Jelenia Góra. Spacer z ojcem i siostrą (Arch.).
10. Jan Kotlarski jako harcerz. Z ciocią Marysią.
11. Pierwszy rower (Arch.).
12. Jelenia Góra. Pierwsza Komunia św. (Arch.).
13. Matury czas (Arch.).
14. Pierwszy papieros (Arch.).
15. Studenckie praktyki (Arch.).
16. Pasja fotografowania (Arch.).
17. W plenerze. Wacław Narkiewicz i Jan Kotlarski.
18. W plenerze.
19. Jan A. Kotlarski.
20. Wśród kolegów z Oddziału Chirurgicznego (fot. J.Kotlarski).
21. Na jubileuszu w BWA 13.05.2008 r. (fot. K. Przeździęk).
22. Jan A. Kotlarski (fot. E. Kotlarska).
• Zdjęcia w tekscie:
• Jan Kotlarski - fotograf:
1. W plenerze.
2. W koleżeńskim gronie – pracownia fot. u Korczów; od lewej: Danuta Bielicka-Korcz, Tadeusz Dziedzicki, Mieczysław Hładki, Wacław Narkiewicz, Jan Korcz, Jan Kotlarski, Waldemar Wydmuch (fot. J. Korcz).
3. W plenerze (fot. W. Jaworski).
4. Otwarcie wystawy; od lewej Stanisław Pater, Zygmunt Klementowski (czwarty), Jerzy Aleksandrowicz, Stanisława Ciechanowska( w głębi) i Jan Kotlarski (fot. H. Stobiecki).
5. Test. Z Janem hr. Raczyńskim (fot. W. Narkiewicz).
6. Fotograficzne warsztaty. Z aparatem Jan Raczyński.
• Jan Kotlarski - lekarz:
1. Na zgrupowaniu służby medycznej; pierwszy od lewej Jan Kotlarski (Arch.).
2. Operacja – precyzja i tempo 1.
3. Operacja – precyzja i tempo 2.
4. Jan Kotlarski – chirurg 1 (fot. T. Olszewski).
5. Jan Kotlarski – chirurg 2 (fot. T. Olszewski).
6. Jan Kotlarski – chirurg 3 (fot. T. Olszewski).
7. Balet rąk z cyklu: Obszary nadziei 1.
8. Balet rąk z cyklu: Obszary nadziei 2.
9. Balet rąk z cyklu: Obszary nadziei 3.
• Akty:
1. Zwycięskie Akty w czerni 1.
2. Zwycięskie Akty w czerni 2.
3. Zwycięskie Akty w czerni 3.
• A jednak jestem:
1. Narodziny fot. z cyklu: A jednak jestem 1.
2. Narodziny fot. z cyklu: A jednak jestem 2.
3. Narodziny fot. z cyklu: A jednak jestem 3.
• Kamienna:
1. Kamienna zimą 1.
2. Kamienna zimą 2.
3. Kamienna zimą 3.
4. Kamienna zimą 4.
5. Kamienna zimą 5.
6. Kamienna zimą 6.
7. Kamienna 1.
8. Kamienna 2.
9. Kamienna 3.
10. Kamienna 4.
11. Kamienna 5.
12. Kamienna 6.
• Rybim okiem:
1. Fot. z cyklu: Rybim okiem 1.
2. Fot. z cyklu: Rybim okiem 2.
3. Fot. z cyklu: Rybim okiem 3.
4. Fot. z cyklu: Rybim okiem 4.
5. Fot. z cyklu: Rybim okiem 5.
• Jan i Elżbieta Kotlarscy:
1. Ślub Jana i Elżbiety Kotlarskich.
2. Razem z żoną Elżbietą M. Karmelita Kotlarską (fot. T. Olszewski).
3. Podróże na południe (fot. W. Wojtas; A. Makuch).
4. Ostatni raz na Śnieżce, z żoną Elżbietą (fot. J.Kotlarski).
• Jan Kotlarski i sztuka:
1. Pasją zabytki. Krzeszów, freski M. Willmana 1.
2. Pasją zabytki. Krzeszów, freski M. Willmana 2.
3. Pasją zabytki. Krzeszów, freski M. Willmana 3.
4. Huta szkła w szklarskiej Porębie.
5. Szkło artystyczne w zbiorach Muzeum Karkonoskiego 1. Fot. Jan Kotlarski.
6. Szkło artystyczne w zbiorach Muzeum Karkonoskiego 2. Fot. Jan Kotlarski.
7. Szkło artystyczne w zbiorach Muzeum Karkonoskiego 3. Fot. Jan Kotlarski.

Autor - Elżbieta Kotlarska