ur. 15 listopada 1862, Szczawno Zdrój
zm. 6 czerwca 1946, Jelenia Góra (woj. dolnośląskie) - Jagniątków
| Hauptmann Gerhart ur. 15 listopada 1862, Szczawno Zdrój zm. 6 czerwca 1946, Jelenia Góra (woj. dolnośląskie) - Jagniątków |
|
Gerhart Johann Robert Hauptmann (ochrzczony jako : Gerhard Johann Robert, pierwsze imię zmienił później), nazywany był w młodości „Lichtel”. Jego wygląd zewnętrzny: blada, jasna karnacja, błękitne oczy i mieniące się w świetle na złocistoczerwony kolor blond włosy, a także zamiłowanie do ideałów i wyjątkowa charyzma miały wpływ na przezwisko łączące w sobie słowa „światło” i „ideał”. Gerhart Hauptmann urodził się 15 listopada 1862 r. w Bad Obersalzbrunn (dziś: Szczawno Zdrój) w należącym do rodziców hotelu „Zur Krone” (Pod Koroną, później Pod Pruską Koroną) - obecnie znajduje się tam obiekt sanatoryjny, zmarł 6 czerwca 1946 r. w Agnieszkowie (obecnie Jagniątków - dzielnica Jeleniej Góry, niem. Agnetendorf) . Matka: Maria z domu Straehler (ur. 21 kwietnia 1827 r. w Breslau (obecnie Wrocław), zm. 10 grudnia 1906 r. w Warmbrunn (obecnie Cieplice) Ojciec: Robert Hauptmann (ur. 13 maja 1824 r. w Flinsberg (obecnie Świeradów), zm. 2 października 1898 r. w Warmbrunn (obecnie Cieplice) Rodzice pobrali się 10 listopada 1852 r. w Bad Salzbrunn (obecnie Szczawno Zdrój), gdzie prowadzili hotel. Hauptmann był najmłodszy z czwórki rodzeństwa. Rodzeństwo: Georg (1853-1899) - zajmujący się handlem w Hamburgu, Johanna Katarina Rosa „Lotte” (1856-1943) - mieszkała w Szklarskiej Porębie Średniej, Carl (1858-1921) - dr phil., pisarz, mieszkał w Szklarskiej Porębie. Jako najmłodsze dziecko w rodzinie Gerhart był niezwykle wrażliwy, delikatny, ale i żywotny, krnąbrny i bardzo ciekawy świata. Spędzając dzieciństwo w uzdrowisku, bawiąc się w hotelu rodziców jak i w parku zdrojowym, czy na eleganckiej promenadzie, miał możliwość obserwowania bogatych kuracjuszy, ale poznawał także życie prostych ludzi – ubogich robotników najemnych. Wrażliwy chłopiec dostrzegał już jako dziecko ogromne różnice społeczne między ubogimi a bogatymi, również w sposobie wysławiania się i używanego języka – dialektu śląskiego lub pisarskiego języka wysoko-niemieckiego. Wiszące w hotelu rodziców reprodukcje obrazów mistrzów niderlandzkich wywarły na nim ogromne wrażenie i przypominały mu się, kiedy w 1889 roku pisał swój pierwszy dramat. Do silnych wrażeń z dzieciństwa należą też przedstawienia w teatrze zdrojowym, na które zabierała go matka. Oceniał to w późniejszym życiu jako fundamenty jego teatralnych doświadczeń. W roku 1868 rozpoczął naukę w wiejskiej szkole pod opieką starego zwolennika ostrej dyscypliny, „będącego zawsze w złym nastroju” nauczyciela Brendela. Lata szkolne stanowiły dla Hauptmanna okres cierpień i mocnego obciążenia psychicznego. W latach 1871-72 pobierał także naukę gry na pianinie i na skrzypcach. Naukę w szkole realnej we Wrocławiu rozpoczął Gerhart w roku 1874, uczęszczał tam razem ze swoim bratem Carlem. Gerhart był złym uczniem, kilkakrotnie powtarzał tę samą klasę, a do klasy czwartej dotarł dopiero w wieku 15 lat. Krnąbrny młodzieniec nie mógł znieść wojskowego drylu i dyscypliny.
Opuścił tę szkołę w 1879 roku z „uczuciem zwolnionego z więzienia”. Czuł się w tym czasie samotny, niezrozumiany i nieszczęśliwy. Z pobytu we Wrocławiu miło wspomniał częste wizyty w teatrze, gdzie sztuki Szekspira, Schillera i Kleista wywarły na piszącym swe pierwsze wiersze Hauptmannie ogromne wrażenie. W wyniku pogarszającej się sytuacji finansowej rodziców (byli oni zmuszeni sprzedać hotel i zadowolić się prowadzeniem restauracji dworcowej w Żaganiu), Gerhart został wysłany do majątku swego wuja w Lohning (obecnie Łagiewniki Średzkie), by uczyć się rolnictwa. W majątku przeżył swą pierwszą młodzieńczą miłość do praktykantki, Anny Grundmann (odzwierciedlenie jej znajdzie się potem w sielankowym utworze miłosnym z 1921 r. Anna). Praca i życie na wsi nie sprzyjało wrażliwemu Gerhartowi, który potajemnie rysował i pisał wiersze, a ciągłe przemęczenie doprowadziło go do poważnej choroby płuc. W roku 1879 Hauptmann powrócił do Wrocławia. W latach 1880-1882 pobierał nauki w klasie rzeźby na Królewskiej Akademii Sztuki (Kgl. Kunst und Kunstgewerbeschule). W latach 1882-83 podjął i wkrótce przerwał studia w Jenie, a następnie w latach 1883-84 wyjechał z bratem Carlem do Włoch, gdzie na dłużej pozostał w Rzymie. W 1884 roku po nieudanej i bardzo krótkiej (6 tygodni) próbie nauki w klasie rysunku na Królewskiej Akademii Sztuki w Dreźnie, zmienił swe artystyczne ukierunkowanie na literaturę. W latach 1884/85 przez dwa semestry studiował na Uniwersytecie w Berlinie. W wieku niespełna dziewiętnastu lat zaręczył się z siostrą małżonki brata Georga i narzeczonej brata, Carla – Marią Thienemann (1860-1914), córką bogatego przedsiębiorcy z Radebeul. Mając 22 lata ożenił się z Marią w dniu 5 maja 1885 r. Małżonkowie zamieszkali w Berlinie (dzielnica Moabit). Tu powstało pierwsze wydane na własny koszt dzieło poetyckie Los Prometydów (Promethidenlos) . Hauptmann, zaraz po ukazaniu się poematu, wycofał go całkowicie jeszcze w tym samym roku. Jesienią ze względów zdrowotnych przeprowadził się z rodziną do Willi Lassen w Erkner pod Berlinem (dziś Muzeum Hauptmanna). Tu przyszli na świat jego synowie: Ivo (ur. 9 luty 1886, zm. 28 września 1973), Eckart (ur. 21 kwietnia 1887, zm. 15 marca 1980) i Klaus (ur. 8 lipca 1889, zm. 6 kwietnia 1967). Tu też nawiązał kontakt z twórcami, kręgami literackimi z Friedrichshagen - „Friedrichshagener Dichterkreis”. Obcował także z prostymi robotnikami, prenumerował gazetę socjalistyczną, budząc poważne podejrzenia władz. W 1886 roku udał się w podróż na Rugię, w 1888 r. nastąpił dłuższy pobyt wraz z bratem Carlem i jego żoną Marthą w Zurychu i Lugano. W czasie pobytu w Erkner powstały i zostały opublikowane pierwsze opowiadania, Karnawał (Fasching) i Dróżnik Thiel (Bahnwärter Thiel), tym samym Hauptmann zaistniał jako pisarz. 20 października 1889 roku odbyła się premiera jego pierwszej sztuki Przed wschodem słońca (Vor Sonnenaufgang) na berlińskiej „Freie Bühne”. Ta naturalistyczna sztuka wywołała wiele kontrowersji, posypały się obelgi ze strony prasy, z zachwytem zaś przyjęta została przez takich pisarzy i krytyków jak Theodor Fontane, Henryk Ibsen, Antoni Czechow. Niespodziewanie w wieku niespełna 27 lat Hauptmann stał się sławny. W 1890 roku Gerhart wraz z bratem Carlem zakupili dom w Szklarskiej Porębie (dziś: Dom Carla i Gerharta Hauptmannów, Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze), gdzie mieszkał przez kolejne 4 lata. Tu powstały słynne dramaty, przedstawiane na deskach teatrów berlińskich, w tym Tkacze, których wystawienie w Berlinie poprzedzone zakazami cenzury, skończyło się zdjęciem z afiszy. W roku 1894 w wyniku kryzysu małżeńskiego Gerhart przeprowadził się do Berlina, a Maria wraz z synami do Drezna. Od 1895 roku pisarz utrzymywał bliskie kontakty z Margarete Marschalk (1875-1957). Wspólnie odbywali podróże na wyspę Hiddensee, Wolin, do Wiednia, Grazu, Triestu, Wenecji. W 1899 roku Hauptmann zakupił działkę budowlaną w Agnetendorf (Jagniątkowie) z zamiarem budowy domu dla przyszłej, nowej rodziny. Na czas budowy wynajął mieszkanie w okolicy. W leżącej nieopodal wiosce Hein (Przesieka) 1 czerwca 1900 roku przyszedł na świat syn Gerharta i Margarete - Benvenuto (zm. w 1965 r.). Wspólnie zamieszkali w nowo wybudowanej Willi Łąkowy Kamień (Villa Wiesenstein) w 1901 roku. W roku 1904 zaraz po unieważnieniu małżeństwa z Marią Gerhart Hauptmann poślubił w Jagniątkowskiej willi Margaretę. Dom w Jagniątkowie był nie tylko reprezentacyjną rezydencją pisarza, ale szybko stał się także miejscem spotkań pisarzy, malarzy, intelektualistów, przedstawicieli elit kulturalnych i politycznych. Pisarz dużo podróżował – wyspy Bałtyku, Włochy, Szwajcaria, Grecja, Francja. W latach 1908-11 regularnie zaczął odwiedzać Riwierę Włoską (Portofino, Paraggi), a w latach 20-tych i 30-tych Rapallo. Podróże dostarczały pisarzowi silnych wrażeń i inspiracji twórczych. W 1905 roku poznał młodą aktorkę Idę Orloff, której niezwykłemu urokowi nie potrafił się oprzeć. Postać tej jasnowłosej szesnastolatki, będącej dla Hauptmanna uosobieniem kobiecości, była inspiracją do powstania wielu dramatów, specjalnie dla niej stworzył sztukę - symboliczną baśń A Pipa tańczy. Pozostał jednak wierny zobowiązaniom rodzinnym. W roku 1930 zakupił „Dom Rokitnik” (Haus Seedorn) na wyspie Hiddensee, który potem stał się jego stałą rezydencją letnią. (Dziś Muzeum Hauptmanna). Od początku XX wieku Hauptmann znajdował się u szczytu artystycznego rozwoju. Główne tematy jego dzieł – bieda, krzywda mas, rozpad mieszczaństwa, upadek moralności, czy cierpienia artysty wpisywały się w modny wtedy nurt naturalizmu. Po I wojnie światowej Hauptmann deklarował się jako zwolennik nowego ustroju republikańskiego. Po dojściu do władzy nazistów w 1933 roku nie zdobył się na otwartą krytykę i prawie całkowicie wycofał z życia publicznego. Wojnę spędził w zaciszu Karkonoszy w Jagniątkowie. Tu też zmarł 6 czerwca 1946 roku. Po trwającym ok. 7 tygodni czasie oczekiwania i „politycznej wojny nad Hauptmannem” ostatecznie nowe władze podstawiły specjalny skład pociągu, którym wyjechały z Jagniątkowa zwłoki noblisty i jego bliscy, a także wyposażenie rezydencji pisarza. Hauptmann został ostatecznie pochowany 28 lipca 1946 roku zgodnie ze swoim życzeniem przed wschodem słońca, ubrany we franciszkański habit, ze swym utworem Der große Traum pod głową, przysypany ziemią z parku z Jagniątkowskiej rezydencji. Spoczywa na wiejskim cmentarzu w miejscowości Kloster na wyspie Hiddensee. Literatura:
Główne dzieła Gerharta Hauptmanna w porządku chronologicznym:
Ważniejsze nagrody i wyróżnienia:
Materiał ilustracyjny - fotografie:
Autor: Józef Zaprucki |
      Artykuły:   Wiersze G. Haupmanna w tłumaczeniu J. Zapruckiego   |
| Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej
| © Książnica Karkonoska 2013 Jelenia Góra |